Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Cel: Celem głównym artykułu jest rozpoznanie podstaw prawnych rachunkowości oraz zakresu informacyjnego sprawozdań finansowych sporządzanych przez ZUS, w tym w szczególności w zakresie FUS. Celem pomocniczym artykułu jest krytyka przyjętej koncepcji rachunkowości i sprawozdawczości finansowej w obszarze ubezpieczeń społecznych. Metodyka/podejście badawcze: Obejmuje studia literaturowe pozwalające dokonać wstępnej identyfikacji aktualnego stanu wiedzy w kontekście postawionego celu głównego. Dokonano analizy sfery regulacyjnej dotyczącej rachunkowości i sprawozdań finansowych w obszarze ubezpieczeń społecznych. Przeprowadzono także analizę porównawczo-opisową zebranych materiałów empirycznych (fragmentów dokumentacji polityki rachunkowości oraz sprawozdań finansowych za 2023 r.). Wyniki: Przyjęte prawnie rozwiązania organizacyjno-finansowe w zakresie systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce wymagają dostosowania systemu rachunkowości, w tym sprawozdawczości finansowej, do ustawowego zakresu działalności instytucji ubezpieczeń społecznych zarówno w aspekcie merytorycznym, jak i techniczno-organizacyjnym oraz potrzeb informacyjnych i uprawnień uczestników systemów ubezpieczeń społecznych. Dokonane w 1999 r. przejście z systemu rachunkowości budżetowej ZUS na ogólne zasady rachunkowości wymaga stanowienia szczególnych zasad rachunkowości, dostosowanych do charakterystyki jego działalności oraz odpowiedzialności prawnej za realizację świadczeń w ramach ubezpieczeń społecznych, także w sytuacji braku zrównoważenia FUS środkami budżetu państwa. Ograniczenia/implikacje badawcze: Podstawowym ograniczeniem badawczym jest niewielka liczba dostępnej literatury dotyczącej specyfiki rachunkowości systemu ubezpieczeń społecznych. Praktyczne implikacje: Rekomenduje się doprecyzowanie przepisów o rachunkowości w obszarze ubezpieczeń społecznych. Oryginalność/wartość: Potwierdzono lukę badawczą w zakresie rachunkowości i sprawozdawczości finansowej w obszarze ubezpieczeń społecznych w Polsce. Artykuł stanowi inspirację do dalszych badań autorów w zakresie uznawania, szacowania i prezentowania rezerw ubezpieczeniowych w rachunkowości ubezpieczeń społecznych oraz raportowania zintegrowanego systemu ubezpieczeń społecznych.

Purpose: The article’s primary objective is to identify the legal basis of accounting and the scope of information in financial statements prepared by the Social Insurance Institution (SII), particularly in the Social Insurance Fund (SIF). The article’s secondary objective is a critical analysis of the accounting and financial reporting concept adopted by social insurance. Methodology/approach: A literature review was conducted to identify the current knowledge regarding the primary objective. This was followed by an analysis of the regulatory sphere concerning accounting and financial statements in social insurance, alongside a comparative and descriptive analysis of the collected empirical materials (sections of accounting policies and financial statements for 2023). Findings: The legally adopted organizational and financial frameworks in the social insurance system require that the accounting system, including financial reporting, align with the statutory activities of social insurance institutions in terms of content, technical, and organizational aspects, as well as the information needs and rights of participants in social insurance systems. The transition from the SII budget accounting system to general accounting principles, which was completed in 1999, necessitated the establishment of specific accounting principles tailored to the unique characteristics of its operations. This adaptation was essential due to the legal responsibility of providing social insurance benefits without relying on state budget allocations to balance the SIF. Research limitations/implications: The main research limitation is the small body of available literature on specific aspects of accounting in Poland’s social insurance system. Practical implications: It is advisable to provide more detailed accounting regulations in the social insurance system. Originality/value: The study confirms the research gap in Poland’s accounting and financial reporting in the social insurance system. The article inspires the authors to conduct further research in recognizing, estimating, and presenting insurance reserves in social insurance accounting and reporting the integrated social insurance system.