Biskupi uniccy Antoni Angełłowicz i Ferdynand Ciechanowski wobec wydarzeń epoki napoleońskiej

Artykuł jest próbą ukazania postaw hierarchii Kościoła unickiego na ziemiach polskich wobec wydarzeń epoki napoleońskiej. Temat ten omówiono na podstawie zachowań dwu biskupów unickich, prezentujących przeciwstawne poglądy i sympatie polityczne. Unicki biskup przemyski, Antoni Angełłowicz, od 1808 r. metropolita Kościoła unickiego w Galicji, był zdecydowanym zwolennikiem sojuszu z monarchią habsburską i wykazywał się daleko posunięto lojalnością wobec cesarza austriackiego i jego polityki. Z kolei biskup sąsiadującej z Galicją unickiej diecezji chełmskiej, Ferdynand Ciechanowski, identyfikował się z postawami społeczności polskiej oraz wyraźnie popierał politykę cesarza Francuzów Napoleona Bonapartego. List pasterski metropolity Angełłowicza z 1805 r. oraz list pasterski biskupa Ciechanowskiego z 1812 r. wraz z innymi dokumentami źródłowymi z epoki stały się podstawą analizy i porównań odmiennych postaw i poglądów politycznych obu hierarchów. List pasterski z 1805 r. ukazał się w krytycznym momencie dziejów Austrii, po jej klęsce w bitwie z wojskami Napoleona pod Ulm oraz zajęciu przez Francuzów Wiednia i Czech. Dokument zawierał deklarację lojalności biskupa i Rusinów galicyjskich wobec monarchii austriackiej i jej cesarza. Antyfrancuska postawa Angełłowicza została potwierdzona w dwóch broszurach politycznych, napisanych przez niego i wydanych pod tytułem Kto jest stroną zaczepiającą: Austrya czy Francya? (1805 r.) oraz Uwagi Patryoty Austryackiego nad niektóremi Artikułami Gazet Zagranicznych (1809 r.). Ujawnione podglądy polityczne zmusiły metropolitę do czasowego opuszczenia Lwowa po zajęciu Galicji przez wojska polskie w 1809 r. Zupełnie inną osobowością był unicki biskup chełmski, Ferdynand Dąbrowa Ciechanowski. Hierarcha czynnie angażował się w życie polityczne Księstwa Warszawskiego (jako senator), zwłaszcza w wydarzenia 1812 r. i przygotowania do „drugiej wojny polskiej”, prowadzonej przez cesarza Napoleona. Ciechanowski brał udział w sejmie 1812 r. i w zawiązaniu Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego, która proklamowała odrodzenie niepodległego państwa. Pod wpływem patriotycznej atmosfery ogłosił 28 czerwca 1812 r. list pasterski do kapłanów i wiernych swojej diecezji. Dawał w nim wyraz powszechnej i solidarnej ze społeczeństwem polskim radości z faktu odrodzenia niepodległej Polski. Konsekwencje swoich propolskich wystąpień poniósł po klęsce Napoleona w Rosji i wkroczeniu do Księstwa Warszawskiego wojsk rosyjskich w 1813 r. Został wówczas zmuszony do czasowego opuszczenia swojej diecezji, ratując się przed uwięzieniem. W kolejnych latach swoich rządów (zm. w 1828 r.) przeprowadził szereg ważnych dla diecezji unickiej reform, wzorując się na organizacji i funkcjonowaniu Kościoła łacińskiego.

This article is an attempt to show the attitude of the Greek-Catholic hierarchy in the Polish lands to the events of the Napoleonic era. The subject is discussed on the basis of the behavior of two Uniate bishops, presenting contradictory views and political affiliation. The Greek-Catholic bishop of Przemysl, Antoni Angełłowicz, since 1808 the Greek-Catholic Archbishop of Galicia, was a strong advocate of the alliance with the Habsburg monarchy, moreover, he was loyal to the Austrian emperor and supported his policy. The bishop of the neighboring with Galicia Greek-Catholic diocese of Chelm, Ferdinand Ciechanowski, agreed with the attitudes of Polish society, and clearly supported the policy of the French emperor Napoleon Bonaparte. The pastoral letters of metropolitan Angełłowicz (1805), and bishop Ciechanowski (1812) together with other sources to this period became the basis for the analysis and comparison of different attitudes and political views of both representatives of the hierarchy. The pastoral letter of 1805 was released at a critical moment of the history of Austria, after Austrian defeat in the Battle of Ulm with the forces of Napoleon and Vienna and the Czech lands occupied by the French . The letter contained a declaration of the bishop’s and the Galician Ruthenians’ loyalty to the Austrian monarchy and the Emperor of Austria. Anti-French attitudes of Angełłowicz was confirmed in two political pamphlets that were written by him and published under the title Who is the party provoking: Austria or France? (1805) and Austrian Patriot Comments on Certain Articles from Foreign Newspapers (1809). Disclosure of political sympathies forced the Metropolitam to temporarily leave Lviv after the Galicia went under occupation by the Polish army in 1809 A completely different personality was Uniate bishop of Chelm, Ferdynand Dąbrowa Ciechanowski. The cardinal was involved in the political life of the Duchy of Warsaw (as a senator), especially in the events of 1812 and preparations for the "Polish War", led by Emperor Napoleon. Ciechanowski took part in the Parliament of 1812 and the establishment of the General Confederation of the Polish Kingdom, which proclaimed the rebirth of an independent state. Under the influence of the patriotic atmosphere he announced the pastoral letter to priests and faithful of his diocese on June 28th, 1812. He expressed universal joy from the rebirth of an independent Poland and solidarity with the Polish society. The consequences of his pro-Polish speaking incurred after Napoleon’s defeat in Russia and Russian invasion of the Duchy of Warsaw in 1813, then he was forced to temporarily leave his diocese to avoid imprisonment. In the years of his reign (died in 1828) Ciechanowski carried out a number of important reforms for the Greek-Catholic dioceses, patterning the organization and functioning on the Latin Church.