Prawosławny biskup przemyski i samborski Michał Kopysteński (1591-1609) nie przystąpił do unii kościelnej zawartej w Brześciu w 1596 r. Z tego powodu eparchia przemysko-samborska nie miała biskupa unickiego aż do roku 1609, kiedy nominowany został pierwszy biskup unicki Atanazy Krupecki. W artykule przedstawiono dzieje pierwszego etapu wprowadzania unii kościelnej w eparchii przemysko-samborskiej (1596-1609). Problematyka ta była słabo rozpoznana w historiografii. Wielu historyków uważało, że przed 1609 r. w eparchii przemysko-samborskiej nie było kapłanów unickich i unitów. Pogląd ten zweryfikowano. Podważono też mit o tym, że początkowo Kościół unicki składał się tylko z biskupów, a był pozbawiony struktur kościelnych i wiernych. Unia kościelna w założeniu miała połączyć dwa Kościoły – katolicki i prawosławny. W rezultacie nie przyjęcia unii przez 2 biskupów i znaczną część wiernych prawosławnych, powstały dwie równoległe struktury Kościoła wschodniego, prawosławna i unicka. Ta skomplikowana sytuacja prawno-religijna spowodowała, że popi prawosławni z eparchii przemysko-samborskiej stanęli wobec wyboru pozostania przy prawosławiu lub przyjęcia unii kościelnej. To ostatnie było równoznaczne ze zmanią wyznania z prawosławnego na katolickie w obrządku greckim. Po przyjęciu unii brzeskiej władze państwowe zdelegalizowały Kościół prawosławny, a za jedyny legalny uznawały Kościół unicki. Pop uznający władzę metropolity kijowskiego, którym był unita, musiał jednocześnie sprzeciwić się swemu dotychczasowemu biskupowi prawosławnemu. Dodatkowo na biskupów i popów, którzy nie przyjęli unii kościelnej metropolita kijowski nałożył ekskomunikę. Ważną rolę w decydowaniu o charakterze wyznaniowym poszczególnych parafii miała wola właścicieli dóbr ziemskich na terenie których znajdowały się cerkwie. Właściciel ziemski (król, szlachta i duchowieństwo) był tzw. „ktitorem”, mającym prawo do obsadzania popostwa wybranym przez siebie popem. Po 1596 r. decyzje o obsadzaniu cerkwi przez popa prawosławnego lub unickiego zapadały zgodnie z zasadą cuius regio, eius religio. Dzięki wsparciu ktitorów unia stopniowo rozwijała się na całym terytorium eparchii przemysko-samborskiej. Rozwój ten następował ewolucyjnie, w miarę naturalnych zmian generacyjnych zachodzących w poszczególnych popostwach. Nie odnaleziono informacji o usuwaniu prawosławnych popów siłą i zastępowaniu ich unitami. W latach 1598-1609 potwierdzono występowanie popów unickich w 7 dekanatach eparchii, najliczniej w miastach i wsiach królewskich oraz należących do Stanisława Stadnickiego ze Żmigrodu. Zidentyfikowano 22 znanych z imienia kapłanów unickich, a dodatkowo 4 popów, którzy prawdopodobnie byli unitami. Rozpoznani popi uniccy stanowili zaledwie około 2% wszystkich popów (zarówno unickich, jak i prawosławnych) z obszaru eparchii. Jednakże w stosunku do wszystkich funkcjonujących wówczas cerkwi unickich jest to znaczący odsetek parafii unickich. Liczby te dotychczas nie były znane w historiografii. W omawianym okresie zdecydowana większość cerkwi i duchowieństwa eparchii przemysko-samborskiej nadal była prawosławna. Mimo to w wyniku kwerendy zidentyfikowano zaledwie 19 znanych z imienia kapłanów prawosławnych i 8 prawdopodobnie prawosławnych. Liczby zidentyfikowanych kapłanów unickich i prawosławnych są porównywalne, choć tych ostatnich w źródłach powinno być zdecydowanie więcej. Ponadto odnaleziono wzmianki o 12 znanych z imienia popach sprzed 1596 r., co do których nie ma informacjami o ich późniejszym stosunku do unii, a także informacje o 18 popach z okresu po 1596 r., których wyznania nie można określić. Cerkwie obsługiwane przez poznanych z imienia popów stanowiły niewielki odsetek liczby wszystkich funkcjonujących wówczas cerkwi prawosławnych i unickich. Dotychczas historykom nie udało się ustalić liczby cerkwi istniejących w omawianym okresie w eparchii przemysko-samborskiej, a wszystkie dane oparte są na szacunkach. Dlatego sporządzenie wykazu cerkwi prawosławnych i unickich jest ważnym postulatem badawczym. Kolejnym celem powinno być ustalenie liczby kapłanów obsługujących te cerkwie. W artykule ukazano specyfikę wyznaniową eparchii przemysko-samborskiej w okresie 13 lat (1596-1609). Większość opisanych procesów nie została zakończona, dlatego należy je zbadać w dłuższym okresie czasu. W odniesieniu do sporów prawosławno-unickich w eparchii przemysko-samborskiej cezurą końcową jest ostateczne przyjęcie unii kościelnej w latach 1691-1693.
Orthodox bishop of Przemysl and Sambor Michał Kopysteński (1591-1609) did not join the union of Brest in 1596. Therefore, the Przemyśl-Sambor Emparchy did not have Greek-Catholic bishop until 1609, when Atanazy Krupecki was nominated.The article presents the history of the first phase of the church union in Przemyśl-Sambor eparchy (1596-1609). This issue has been poorly explored in historiography. Many historians thought that before 1609, the Eparchy of Przemyśl-Sambor had no Greek-Catholic priests and Greek-Catholics. This view has been verified. Also the myth that the Greek-Catholic Church initially consisted only of bishops, and was deprived of ecclesiastical structures and followers was challenged. The Church Union of Brest was supposed to combine the two Churches - Catholic and Orthodox. As a result of non-acceptance of the Union by the two bishops and a large part of the Orthodox faithful, there were formed two parallel structures of the Eastern Church: Orthodox and Greek-Catholic. This complex legal and religious situation forced the Orthodox popes of the Przemyśl-Sambor Eparchy to face the choice between the Ortodox Church or acceptance of ecclesiastical union. The latter was equivalent with the conversion from the Orthodox to the Greek Catholic denomination. Following the adoption of the Union of Brest state authorities outlawed the Orthodox Church, and recognized as the only legitimate one the Greek-Catholic Church. Pope recognizing the authority of the Metropolitan of Kiev, which was of Greek-Catholic denomination, had to object to his hitherto Orthodox bishop. Moreover, the bishops and priests who did not accept the union of church, were excommunicated by metropolitan of Kiev. An important role in determining denomination of a particular parish had landowners of lands where churches were located. The landowner (the king, the nobles and the clergy) was called. "Ktitor", and had the right to choose a pope. After 1596, decisions on filling the church by the Orthodox and Greek-Catholic priests were taken in accordance with the principle of cuius regio, eius religio. Union developed gradually throughout the Przemyśl-Sambor Eparchy thanks to the support of ktitors. This graduall evolutionary development of the union was followed by natural generational changes that took place in the individual parishes. No information was found on Orthodox priests forcibly removed and replaced by the Greek-Catholics. From 1598 to 1609 Greek-Catholic popes are confirmed in seven decanates of the eparchy, mostly in the towns and villages belonging to the king and Stanisław Stadnicki from Żmigród. Identified were 22 known by name Greek-Catholic priests, plus four popes who were probably of Greek-Catholic denomination. Recognized popes accounted for only about 2% of all priests (both Greek-Catholics and Orthodox) from the eparchy. However, for all Greek-Catholic churches operating at that time this is a significant percentage of the Greek-Catholics parishes. These figures have not been known in historiography yet. During this period, the vast majority of churches and clergy of the Przemyśl-Sambor Eparchy remained Orthodox. Nevertheless, only 19 known by the name Orthodox priests and eight who were probably Orthodox were identified as a result of a query. The number of identified Greek-Catholic and Orthodox priests are comparable, although on the Orhodox should be much more information in the sources. There was also found information about 12 known by name popes who lived by 1596 but there was no hints about their attitude to the union and 18 popes from the period after 1596, whose denomination can not be determined. Orthodox churches served by popes known by name were of a minor percentage of the total number of operating the Orthodox and Greek-Catholic churches. So far, historians have failed to determine the number of churches that existed in that period in the Przemyśl-Sambor eparchy and all data are based on estimations. Therefore, creation of an inventory of the Orthodox and Greek-Catholic churches is an important research proposal. Another objective should be to determine the number of priests serving in those churches. The article shows religious specificity of Przemyśl-Sambor Eparchy over 13 years (1596-1609). Most of the processes had not been completed in that period, so they should be considered in the long term. The final adoption of the church union between 1691 and 1693 ended disputes among Orthodox and Greek-Catholics in the Eparchy of Przemyśl-Sambor.
