Unia w eparchii przemysko-samborskiej w latach 1664–1670

Artykuł ukazuje stan Kościoła unickiego w diecezji przemysko-samborskiej w okresie przejściowym, pomiędzy śmiercią biskupa Prokopa Chmielewskiego (1664), a objęciem diecezji przez biskupa Jana Małachowskiego (1670). W tym czasie rządy w tej diecezji sprawował biskup Antoni Terlecki (1664–1669), a po jego odsunięciu z urzędu – Jakub Susza, biskup sąsiedniej unickiej diecezji chełmskiej, który został administratorem diecezji przemysko-samborskiej do czasu nominacji jej następnego biskupa ordynariusza. Rządy biskupa Terleckiego trwały w najtrudniejszym okresie stosunków unicko-prawosławnych. W diecezji przemyskiej przewagę zyskali prawosławni pod silnym przywództwem biskupa Antoniego Winnickiego, późniejszego metropolity kijowskiego. W ich rękach znajdowała się katedra w Przemyślu oraz większość parafii. Prawosławni przejmowali kolejne cerkwie unickie, ciągle też starali się wypędzić biskupa unickiego z rezydencji w Walawie pod Przemyślem, co ostatecznie udało im się w 1669 r. Bilans rządów biskupa Terleckiego nie jest jednoznaczny, dzieli się bowiem na dwie części. Pozytywną ocenę zyskuje pierwsza z nich, rozpoczęta w końcowym okresie rządów jego poprzednika – biskupa Prokopa Chmielewskiego. Antoni Terlecki, najpierw jako koadiutor (1662), a potem biskup ordynariusz (1664) sprawnie kierował unicką częścią diecezji przemyskiej. Włączył się w działania na rzecz wzmocnienia Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej, współpracując z unickim biskupem chełmskim Jakubem Suszą. Antoni Terlecki był dobrze przygotowany do zajmowania wysokich funkcji kościelnych. Był bazylianinem i doktorem teologii. Z czasem w jego postępowaniu wzięły górę cechy negatywne, awanturnictwo i pijaństwo. Zaniedbał obowiązki biskupa i samowolnie opuścił diecezję przemyską. W efekcie unicki metropolita kijowski najpierw nałożył na Terleckiego klątwę kościelną, a potem pozbawił go funkcji biskupich. Unicka eparchia przemysko-samborska została powierzona w administrację Jakuba Suszy. Za czasów biskupa Terleckiego przypada regres w rozwoju unii kościelnej w diecezji przemysko-samborskiej. Zwarte kompleksy cerkwi unickich funkcjonowały na obrzeżach rozległej eparchii, w jej zachodniej i północnej części. Ustalono 65 cerkwi potwierdzonych źródłowo jako unickie oraz 3 kolejne, które prawdopodobnie były unickie. Obsługiwało je łącznie 45 zidentyfikowanych z imienia kapłanów unickich (część z nich kumulowało kilka funkcji jednocześnie).

The article shows the state of the Uniate Church in the diocese of Przemyśl-Sambor during the transitional period between the death of Bishop Prokop Chmielewski (1664), and taking the diocese by Bishop Jan Małachowski (1670). At that time, Bishop Antoni Terlecki (1664–1669) ruled this diocese, and after his removal from the office – Jakub Susza, bishop of the neighboring Uniate diocese of Chełm, who was the administrator of the diocese of Przemyśl-Sambor until the appointment of the next Bishop Ordinary. The rule by the Bishop Terlecki fell in the most difficult period in relations between the Uniate and the Orthodox churches. In the diocese of Przemysl advantage gained Orthodox under the strong leadership of bishop Antoni Winnicki, later Metropolitan of Kiev. The cathedral and most of the parishes in Przemyśl were in their hands. Orthodox took over another Uniate churches, and tried to expel the Uniate bishop from a residence in Walawa in next to Przemyśl, what they finally succeeded in 1669. An account of the bishop Terlecki’s governance is not clear, and in fact it has to be divided into two parts. The positive assessment gains the first one, launched in the final period of the rule of his predecessor – the bishop Prokop Chmielewski. Antoni Terlecki, first as coadjutor (1662), then Bishop Ordinary (1664) ably led the Uniate part of the Diocese of Przemyśl. He became involved in the efforts to strengthen the Uniate Church in Poland, in cooperation with the Uniate bishop of Chełm Jakub Susza. Antoni Terlecki was well prepared to deal with the high ecclesiastical functions. He was a basilian and a doctor of theology. However, over the time his negative traits as rowdiness and drunkenness prevailed. He neglected the duties of the bishop and voluntarily left the diocese of Przemyśl. As a result, the Uniate Metropolitan of Kiev, first imposed on Terlecki church curse, and then took his episcopal functions. Jakub Susza was entrusted with the administration of the Uniate eparchy of Przemyśl-Sambor. At the time of the Bishop Terlecki falls regression in the development of the church union in the diocese of Przemyśl-Sambor. Compact complexes of the Uniate churches were operated on the outskirts of the vast Eparchy, in its western and northern parts. There were 65 established churches confirmed by sources as Uniate and consecutive three more likely to be Uniate. A total of 45 identified with the name Uniate priest served (they cumulated several functions simultaneously).