Ateizm praktyczny czy a-teizm metodologiczny? Problem Boga w dziele Bycie i czas Martina Heideggera

In his famous work from 1927, Being and time, Martin Heidegger remains noticeably silent on the subject of God. His silence may be interpreted as a form of atheism, more methodological than dogmatic, which excludes the question of God from the methods of phenomenology. The fundamental ontology, which Heidegger wanted to expand upon in Being and Time, is based upon a theological distinction between Being and God. Although his atheism must be classified as being of a methodological nature, the events which occurred following the publication of Being and Time can be accounted for, to some extent, by the view held by Catholic theologians, that Heidegger was a philosopher who denied God’s existence. He had accepted Nietzsche’s diagnosis that God was dead and had developed a vision for the intellectual renewal of mankind based on the ideology of National Socialism. Catholic theology initially considered his work to be a crude argument in favour of atheism. Only later was a more positive assessment of his philosophical work generally accepted.

W niniejszym artykule podjęliśmy problem specyficznego rozumienia ateizmu w dziele Martina Heideggera Bycie i czas. „Ateizm” ów należy określić jako metodologiczne powstrzymanie się filozofa fenomenologa od sądu na temat Boga. Zasadnicza odpowiedź została zarysowana w czterech punktach. W punkcie pierwszym ukazaliśmy a) katolicyzm jako „wiarę pochodzenia” filozofa, z którą on jednak b) zrywa, a do reprezentującej ją c) kościelnej instytucji czuje głęboką niechęć. W punkcie drugim zatrzymaliśmy się nad treścią Bycia i czasu, ukazując najpierw, a) że problem Boga nie jest tam w żaden sposób poruszany. Wyjaśniliśmy to, b) tłumacząc Heideggera zamiar napisania ontologii fundamentalnej. Poprawną diagnozą tzw. ateizmu Heideggera jest określenie go jako c) ateizmu metodologicznego. Filozof poprzez zastosowanie d) „teologicznej różnicy” między byciem a Bogiem chce uniknąć e) niebezpieczeństwa urzeczowienia Boga. W trzecim punkcie zatrzymaliśmy się nad wydarzeniami, które krótko po publikacji Bycia i czasu mogły utrwalić sąd, że Heidegger to jednak filozof negujący Boga. Heidegger a) podjął bowiem diagnozę Nietzschego o „nieżyjącym Bogu chrześcijan” i b) związał swe nadzieje na duchową odnowę człowieka z ideologią narodowego socjalizmu. W ostatnim, czwartym punkcie przedstawiliśmy pierwsze reakcje teologii katolickiej na dzieło Heideggera. Najpierw ukazaliśmy, że a) był on odbierany jako propagator potocznie rozumianego ateizmu, następnie zasygnalizowaliśmy b) późniejsze, już pozytywne podejście katolickich myślicieli do Bycia i czasu.