Wiedza boska a wiedza ludzka: Boska synestezja w filozofii Ksenofanesa z Kolofonu

The aim of the present article is to analyze the poetry of Xenophanes of Colophon concerning his epistemological considerations with the notion of god proposed by him. Traditionally, Xenophanes is well known as a philosopher engaged in the debate on the meaningfulness of mythological ideas. At the same time, he advocates the concept of god, which is different from pictures transmitted through The Greek epic. It shall be shown how the theological approach of the Colophonian finds its justification in his remarks on cognitive abilities, especially in creatively used opposition between human and divine knowledge. Recently indicated, the connection between Xenophanes’ theology and his epistemological theses is not exhausted in the critique of religious anthropomorphism but is more profound, and based on the awareness of the impossibility of clear knowledge (saphes) for a human being. The latter is, however attributed to god alone, who gains the knowledge in the manner of synesthesia.

Celem artykułu jest analiza poezji Ksenofanesa z Kolofonu pod kątem związku rozważań teoriopoznawczych z proponowanym przez niego pojęciem boga. Ksenofanes znany jest w tradycji jako filozof zaangażowany w dyskusję na temat sensowności wyobrażeń mitologicznych, który jednocześnie postuluje koncepcję bóstwa, różną od opisów przekazywanych przez grecką epikę. Pokazane zostanie, w jaki sposób teologiczne podejście kolofończyka znajduje uzasadnienie w jego uwagach co do możliwości poznania, zwłaszcza zaś w twórczo wykorzystywanym przeciwstawieniu wiedzy ludzkiej i boskiej. Sygnalizowany od niedawna związek teologii Ksenofanesa z jego tezami teoriopoznawczymi nie wyczerpuje się w krytyce antropomorfizmu religii, lecz sięga głębiej i jest oparty na świadomości niemożliwej dla człowieka jasnej wiedzy (saphes). Zostaje ona natomiast przypisana bogu, poznającemu na sposób synestezji.