Ukoronowanie życzeń i „prawda prawdziwa”. Postać Ćitrangady w dziełach Rabindranatha Tagore’a i Rituparno Ghosha

Celem artykułu jest przyjrzenie się reinterpretacjom klasycznej opowieści o księżniczce Ćitrangadzie w kulturze bengalskiej na przykładzie dzieł Rabindranatha Tagore’a oraz Rituparno Ghosha. Zgodnie z przekazem eposu Mahabharata Ćitrangada była bierną kobietą pozwalającą, by to ojciec decydował o jej cielesności. Nieco inaczej jej historię przedstawia Rabindranath Tagore w dramacie tanecznym z 1892 roku. Jego Ćitrangada staje się kobietą świadomie kształtującą swoją płeć biologiczną i wykraczającą poza sztywne ramy kobiecości sformułowane przez tradycje hinduizmu. Jeszcze dalej w reinterpretacji tej opowieści posunął się reżyser Rituparno Ghosh. Przenosząc historię księżniczki z pałacu do sali operacyjnej, Ghosh wpisał się nie tylko w dyskurs feministyczny, ale też w narrację dotyczącą transpłciowości i miejsca przedstawicieli tzw. trzeciej płci we współczesnym społeczeństwie indyjskim. Reinterpretacje historii Ćitrangady to rezultat zastępowania narracji tworzonej z perspektywy mężczyzn wywodzących się z klas uprzywilejowanych społecznie głosem tzw. Innych: kobiet i osób nieheteronormatywnych.

The aim of this article is to look at the reinterpretations of the classic tale of Princess Chitrangada in Bengali culture, based on the works of Rabindranath Tagore and Rituparno Ghosh. According to Mahabharata Chitrangada was a passive woman, who allowed her father to decide about her body. Rabindranath Tagore, in the dance drama from 1892, presents her story in a different manner. His Chitrangada becomes a woman consciously shaping her biological sex and going beyond the rigid framework of femininity formulated by the traditions of Hinduism. Director Rituparno Ghosh went even further in reinterpretation of this story. By moving the story of the princess from the palace to the operating room, Ghosh entered not only into the feminist discourse, but also into the narrative of transgenderism and the place of representatives of the so-called the third sex in modern Indian society. Reinterpretations of the Chitrangada history are the result of replacing the narrative created from the perspective of men from socially privileged classes with the voice of the so-called Others: women and non-heteronormative people.