„Prawo o stowarzyszeniach” jako instrument represji wobec zgromadzeń zakonnych w okresie Polski Ludowej

Marta Ordon

Władze komunistyczne przez cały okres Polski Ludowej (1945-1989) realizowały wobec Kościoła katolickiego politykę opartą na tych samych fundamentalnych założeniach ateistycznej ideologii marksistowsko-leninowskiej. Zmieniały się jedynie metody, środki, a zwłaszcza poziom skuteczności prowadzonej polityki wyznaniowej, natomiast jej istota – polegająca na marginalizacji roli Kościoła, aż do jego zupełnej eliminacji z życia społecznego – pozostawała niezmienna. Jedną z metod walki z Kościołem katolickim – w tym również ze zgromadzeniami zakonnymi i organizacjami katolickimi działającymi w ramach Kościoła – było instrumentalne stosowanie przepisów prawa stanowionego. W ten sposób wykorzystana została m.in. regulacja prawna dotycząca prawa zrzeszania się, a mianowicie rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 27 października 1932 r. – Prawo o stowarzyszeniach. Środkiem represji wobec zgromadzeń zakonnych stały się przepisy dotyczące tworzenia i legalizacji zrzeszeń, sprawowania nadzoru nad ich działalnością, czy wreszcie likwidacji stowarzyszeń i dysponowania ich majątkiem. W niniejszym opracowaniu zostały pokazane przykłady instrumentalnego wykorzystania przepisów Prawa o stowarzyszeniach w walce ze zgromadzeniami zakonnymi.