On Maria Komornicka in scholarly and literary parlance (of Brygida Helbig and Izabela Filipiak)

Gabriela Matuszek w artykule O Marii Komornickiej językiem naukowym i literackim (Brygidy Helbig i Izabeli Filipiak) poddaje interpretacji pisarstwo kobiece, którego istotnym tematem jest dramat płci i fenomen transgresji podmiotu kobiecego w podmiot męski. Interesuje ją potrójnie nawarstwiający się kobiecy dyskurs: w jaki sposób Komornicka przedstawia swoje bohaterki, jak twórczość Komornickiej interpretowana jest przez badaczki oraz jakie wątki i tematy podejmują obie autorki w swych utworach literackich. Przedmiotem interpretacji są dwie rozprawy naukowe: Strącona bogini Helbig-Mischewski i Obszary odmienności Filipiak oraz dwa utwory literackie oparte na biografii Marii Komornickiej: dramat Filipiak Księga Em oraz powieść Helbig Inna od siebie. Helbig-Mischewski w rozprawie habilitacyjnej interpretuje bohaterki Komornickiej jako ofiary społecznego "systemu okaleczania", ale zwraca także uwagę na ambiwalencje ich feministycznej samoświadomości, które są sygnałem przejścia autorki na stronę męskości. Interesuje ją geneza i ukryty sens "choroby" Komornickiej. Filipiak sytuuje siebie w roli detektywa jako interpretatora kultury i próbuje odnaleźć ślady kulturowej zbrodni dokonanej na autorce Biesów. Interesuje ją m.in. seksualność Komornickiej, możliwość postrzegania jej przez współczesnych jako lesbijki. Teksty literackie obu badaczek zasadniczo różnią się od siebie. Powieść Helbig, mimo porywającej fikcyjności, oparta jest na dokumentach - wyobraźnia autorki zapełnia miejsca puste, nie zdąża jednak w kierunku odkrycia potencjalnego homoseksualizmu, lecz przyczynę wyboru męskiej tożsamości dostrzega raczej w traumatycznych doświadczeniach z seksualnością i mężczyznami oraz w chorobie. Dramat Filipiak rozgrywa się w surrealnych przestrzeniach i przedstawia Komornicką jako third gender - unikatową odmianę kulturowej płci, naznaczonej polskością. Autorce sztuki chodziło o to, aby - wzorem Almodóvara czy Caryl Churchill - pokazać swoiście polską konkretyzację transgresji, a jednocześnie nadać jej wymiar ogólnoludzki.

In her article O Marii Komornickiej językiem naukowym i literackim (Brygidy Helbig i Izabeli Filipiak), [On Maria Komornicka in scholarly and literary parlance (of Brygida Helbig and Izabela Filipiak)] Gabriela Matuszek puts an interpretation on women’s writing whose dominant topics are human tragedy of gender and the phenomenon of transgressing gender boundaries, female-to-male transition in particular. She analyzes the three-layered feminine discourse: firstly, she is interested in the way in which Komornicka depicts her characters, secondly, she shows how Komornicka’s oeuvre is interpreted by female scholars, and thirdly, she discusses the issues which both above-mentioned writers raise in their books. Matuszek examines both two scientific dissertations: Helbig-Mischewski’s Strącona bogini (A Dethroned Goddess) and Filipiak’s Obszary odmienności (Areas of Otherness) and two literary works based on Maria Komornicka’s biography: Filipiak’s theatrical play Księga Em (Em’s Book) and Helbig’s novel Inna od siebie (Different from Herself). In her habilitation thesis Helbig-Mischewski interprets Komornicka’s female characters as victims of the social "system of mutilation", but also emphasizes the ambivalence of their feminist self-awareness which signal the author’s transition to the masculinity. She focuses on the origin and the hidden meaning of Komornicka’s "illness". Filipiak performs the role of a detective who construes culture and tries to find the traces of a cultural crime committed on author of The Devils. She explores Komornicka’s sexuality and ponders on the possibility of perceiving her as lesbian by her contemporaries. The texts written by two scholars are fundamentally different. Despite its compelling fictitiousness, Helbig’s novel is based on actual documents - the author’s imaginations fill in the blanks, yet it does not strive after the discovery of Komornicka’s potential homosexuality, seeing the reason for her choice of the male identity in both traumatic experiences concerning her sexuality and men and in her illness. Set in a surreal space, Filipiak’s play portrays Komornicka as a representative of the unique and culturally conditioned “third gender”, heavily influenced by her Polishness. Following the examples of Almodóvar or Caryl Churchill, the playwright aimed to show the Polish one-of-a-kind exemplification of gender transgression, but also to highlight its more universal human aspect.