Środki zapobiegawcze w polskim procesie karnym i perspektywy ich przeobrażeń

Środki zapobiegawcze są instytucją stworzoną celem zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego. Mają one przede wszystkim przeciwdziałać ucieczce lub ukryciu się oskarżonego oraz matactwu. W wyjątkowych sytuacjach z instytucji tych można skorzystać dla uniemożliwienia oskarżonemu popełnienia nowego czynu zabronionego. Celem niniejszej pracy jest przeanalizowanie, jak zmieniał się katalog środków zapobiegawczych oraz ich rozumienie, na gruncie polskiego prawa karnego procesowego przez ponad dziewięćdziesiąt lat obowiązywania kodeksów postępowania karnego. Omawiane są kolejno środki zapobiegawcze znane trzem rodzimym kodyfikacjom karnoprocesowym,. Szczególnej analizie poddano zagadnienia, które na przestrzeni lat – a także obecnie – wywoływały najwięcej kontrowersji oraz rozbieżności w doktrynie i piśmiennictwie, takie jak na przykład surowość grożącej oskarżonemu kary jako samodzielna podstawa zastosowania tymczasowego aresztowania. W toku rozważań zwrócono uwagę na stosunkowo niewielkie zmiany, które na przestrzeni lat zachodziły w katalogu środków zapobiegawczych. Zebrane zostały również aktualne statystyki, obrazujące jak w ostatnim okresie zmieniała się ilość stosowanych środków zapobiegawczych. Dostrzegalna jest w tym zakresie negatywna praktyka polegająca na wzroście represyjności postępowania karnego. Na koniec przedstawione zostały postulaty de lege ferenda, dotyczące możliwości usprawnienia stosowania istniejących już środków zapobiegawczych, oraz wprowadzenia konstrukcji zupełnie dla polskiego prawa nowych. Szczególną uwagę poświęcono kwestii nowych technologii w tym możliwości wprowadzenia środków zapobiegawczych, które można by było stosować w odniesieniu do czynów zabronionych popełnianych w Internecie. Rozważania dotyczą również między innymi możliwości posługiwania się aresztem domowym oraz systemem dozoru elektronicznego, jako samodzielnymi środkami zapobiegawczymi. Nie ulega bowiem wątpliwości, że również w zakresie środków zapobiegawczych, ustawodawca nie nadąża za zmianami, jakie zachodzą w sferze techniki, co w niedalekiej przyszłości może doprowadzić do sytuacji, w której polska regulacja dotycząca środków zapobiegawczych stanie się przestarzała.

Preventive measures are an institution created to safeguard the proper course of criminal proceedings. They are primarily intended to prevent the accused from escaping or hiding, and against deception. In exceptional situations, these institutions can be used to prevent the accused from committing a new prohibited act. The aim of this study is to analyze how the catalog of preventive measures and their understanding have changed in the Polish criminal procedural law for over ninety years of the application of the codes of criminal procedure. The preventive measures known to the three domestic penal process codifications are discussed in turn. The issues that over the years - as well as now - have caused the most controversy and discrepancies in the doctrine and literature, such as the severity of the punishment threatened by the accused as an independent basis for the application of pre-trial detention, were subjected to a special analysis. In the course of considerations, attention was drawn to the relatively small changes that have occurred over the years in the catalog of preventive measures. Up-to-date statistics were also collected, showing how the number of preventive measures has changed recently. In this respect, a negative practice consisting in the increased repressiveness of criminal proceedings is noticeable. At the end, de lege ferenda postulates were presented regarding the possibility of improving the application of the existing preventive measures, and introducing completely new structures for Polish law. Particular attention was paid to the issue of new technologies, including the possibility of introducing preventive measures that could be applied to offenses committed on the Internet. The considerations also concern, inter alia, the possibility of using house arrest and the electronic supervision system as independent preventive measures. There is no doubt that also in the field of preventive measures, the legislator does not keep up with the changes taking place in the field of technology, which in the near future may lead to a situation in which the Polish regulation on preventive measures becomes obsolete.