Niniejsza praca magisterska jest próbą zbadania zagadnienia troski o siebie, pojawiającego się w ostatnim etapie twórczości XX-wiecznego francuskiego myśliciela Michela Foucault. Głównym celem badań jest wykazanie, że koncepcja troski o siebie jest najdojrzalszym projektem w filozofii podmiotowości Foucault. Dojrzałość oznacza tutaj tyle, że według owego projektu podmiot nie jest już postrzegany wyłącznie jako bierny wytwór gier sił wiedzy i władzy, tak jak było to prezentowane w dziełach Foucault z lat 60. i 70., ale dzięki własnym, skierowanym na samego siebie działaniom, tzw. praktykom Siebie, jest w stanie sam siebie stworzyć na nowo, w pewnym oderwaniu od zniewalających zewnętrznych wpływów. Kontekstem i kontrastem dla troski o siebie jest koncepcja poznania siebie, czysto intelektualny punkt widzenia, na rzecz którego – według Foucault – zrezygnowano na wiele wieków z filozoficznego badania troski o siebie. Częścią celu niniejszej pracy jest również wykazanie, że koncepcja troski o siebie pojawiła się na drodze pewnej pojęciowej ewolucji, w której jedne pojęcia, zmieniając stopniowo swoje znaczenie, przenikały w inne, aby znaleźć się w punkcie, gdzie konieczne było odwołanie się do greckiego pojęcia epimeleia heautou, oznaczającego właśnie troskę o siebie. Bezpośrednimi źródłami, które analizował Foucault były z kolei prace filozofów stoickich i epikurejskich z I i II wieku n. e., jak również platoński dialog Alkibiades. Aby udowodnić wyżej przedstawioną tezę posłużono się metodą close-readingu wybranych fragmentów z prac książkowych i transkrypcji wykładów Michela Foucault z lat 1976 – 1983. Trzonem pracy jest rozdział II – Archeologia podmiotu. Droga do troski o siebie. Rozdział I i III są rozdziałami kontekstowymi. Rozdział I, pt. Genealogia filozoficzna Michela Foucault, ma za zadanie naszkicować wątki z życia filozofa (tu posłużono się biografią Foucault autorstwa Didiera Eribona), przeplatając je z selektywnie dobranymi fragmentami z jego najważniejszych dzieł, aby uwypuklić rozwój jego osobliwego podejścia do filozofii podmiotu do roku 1975 włącznie, kiedy to opublikowana została praca pt. Nadzorować i karać. Rozdział III, zatytułowany Filozoficzne tropy i konteksty pojęcia troski o siebie, jest próbą rekonstrukcji koncepcji ćwiczeń duchowych Pierre’a Hadot, będącej jedną z inspiracji dla rozpatrywanych w pracy badań Foucault, jak również prześledzenia dalszej historii pojęcia troski o siebie, tego jak Foucault widział jej rozwój, czy raczej jej coraz głębsze zepchnięcie w zapomnienie, od III – IV wieku n. e., z pewnymi przebłyskami owej koncepcji w niemieckiej filozofii XVIII – XIX wieku. Cel pracy został w dużym stopniu osiągnięty – wykazano, że Foucault, dzięki zbadaniu różnorodnych stoickich i epikurejskich praktyk Siebie, pokazał, że gry wiedzy i władzy nie są z konieczności jedynym sposobem, w jaki może być kształtowany podmiot. Dzięki koncepcji troski o siebie Foucault zakreślił o wiele szerszy margines wolności podmiotu, niż miało to miejsce w jego poprzednich pracach.
The following major thesis is an attempt to examine a topic of the care of the self, appearing in some of the last writings of the 20th century French thinker, Michel Foucault. The main goal of this study is to demonstrate, that the idea of the care of the self is the most mature project of the Foucault’s philosophy of the subject. Maturity here means that, according to this concept, the subject is not perceived as the passive outcome of games played between the forces of knowledge and power, as it was presented in the writings of Foucault from the 1960s and 1970s, but, thanks to his own actions, directed at himself, so called practices of the Self, the subject is able to create itself, in separation from the outside influences that bind him. In the context and in contrast to the idea of the care of self is the idea of self-knowledge, a solely intellectual perspective, for which – according to Foucault – the care of the self was abandoned by philosophers for many centuries. A part of the goal of this study is to demonstrate that the concept of the care of the self was introduced through a conceptual evolution, in which certain ideas, gradually changing their meanings, morphed into other ideas, to arrive at the point where the ancient Greek idea of epimeleia heautou, care of the self, was necessary to be introduced. The principal sources for Foucault’s analyses were the writings of Stoics and Epicureans from the 1st and 2nd centuries A.D., as well as the Plato’s dialogue The First Alcibiades. A method of close-reading of the published works of Foucault and the transcripts of his lectures from a period of 1976 to 1983 was used to prove the above mentioned argument. The central part of this study is chapter II, titled Archaeology of the subject. A path to the care of the self. Chapters I and III are contextual. Chapter I, Philosophical genealogy of Michel Foucault, was designed to present some of the themes from Foucault’s biography (based on the biography of Foucault, written by Didier Eribon), intertwined with selected fragments from Foucault’s major works, published up to the year 1975, to emphasize Foucault’s original perspective on the philosophy of the subject. Chapter III, entitled Philosophical tropes and contexts of the idea of care of the self, is an attempt at reconstruction of the concept of spiritual exercises, introduced by Pierre Hadot, one of the main inspirations for Foucault’s study of ancient Greek and Roman philosophers, as well as following the later history of the idea of care of the self, it’s gradual falling to obscurity and it’s flashes in the 18th – 19th century German philosophy. The central goal of this thesis was largely accomplished – it has been demonstrated that Foucault, by examining various Stoic and Epicurean practices of the Self, showed that the subject is not determined to be formed solely as a result of the games of knowledge and power. Thanks to the concept of care of the self, Foucault had drawn a much larger margin of freedom for the individual, than he did in his earlier works.
