This thesis focuses on the representation of Tsar Nicholas II in literature, memoirs, and documents of the Orthodox Church. The thesis consists of three chapters: an introduction, a conclusion, and a summary. The first chapter provides information on the origin and history of the idea of Tsarist autokracy in Russia. This idea dates back to the times of Old Russia and is connected to concepts such as Holy Rus and Moscow, Third Rome. Following the reforms of Peter the Great and the abolition of the Patriarchate, the Tsar assumed both a spiritual and a secular role. Poets of the Classical period, such as Gavrila Dzerzhavin and Vasily Zhukovsky, idealized the Tsars in their works and celebrated their accomplishments. The 19th century marked the peak of the idea of Tsarist autokracy with activists like Mikhail Katkov and Konstantin Pobedonostsev emphasizing the inseparability of Orthodoxy, Autocracy, and Nationality. The second chapter explores the emergence of an idea that ultimately led to the downfall of old Russia—Communism and its Russian variant, Leninism. Vladimir Lenin actively criticized the concept of Tsarist autocracy, including Tsar Nicholas II, for their cruelty and tyrannical rule. His works emphasized the need for a New Russia to break away from the past, including the Orthodox Church. This perspective was also reflected in literature, where Nicholas II, portrayed as an alcoholic and mentally unstable, was depicted in the fictional memoirs of Anna Vyrubova.The third chapter focuses on Tsar Nicholas II himself, particularly through the lens of memoirs. Analyzing the diaries of Nicholas II and his close associates, such as Sergei Uvarov and Pyotr Wrangel, allows us to portray Nicholas II as a man filled with faith and hope for the betterment of the country. Equally significant is the recognition that the last tsar embraced the charismatic power bestowed upon him during his coronation. He was a deeply religious and humble individual. Nicholas II also symbolized a centuries-old tradition, which is why his death was deemed necessary for the establishment of a new country. The chapter also delves into the issue of Nicholas II's sanctity and his representation in contemporary art. In 2000, the Orthodox Church canonized the last tsar and his family as passion bearers—those who humbly accept death at the hands of their adversaries. The controversy surrounding the 2017 film Matylda, which depicted a romance between a young Nicholas and a Polish dancer named Mathilde Kschessinska, serves as evidence that the case of Nicholas II remains pertinent in Russia. Church activists, politicians, and historians protested against the portrayal of the Tsar, considering it offensive to religious sentiments. Additionally, the movement of tsarist supporters who view him as a redeemer, one who carried the sins of Russian society and suffered a martyr's death, provides an equally intriguing perspective. According to this viewpoint, all of Russia's history since 1917 is a consequence of regicide, and the nation's salvation can only be achieved through the repentance of all its inhabitants.
Niniejsza rozprawa koncentruje się na przedstawieniu cara Mikołaja II w literaturze, wspomnieniach i dokumentach Kościoła prawosławnego. Praca składa się z trzech rozdziałów oraz wstępu, zakończenia i streszczenia. Pierwszy rozdział zawiera informacje dotyczące pochodzenia i historii idei samowładztwa w Rosji. Idea ta sięga czasów Starej Rusi i jest związana z pojęciami takimi jak Święta Ruś i Moskwa - Trzeci Rzym. Po reformach Piotra Wielkiego i zniesieniu patriarchatu, car pełnił zarówno rolę duchową, jak i świecką. Poeci okresu klasycznego, takich jak Gawriił Dzierżawin i Wasilij Żukowski, idealizowali carów w swoich dziełach i chwalili ich osiągnięcia. XIX wiek był apogeum idei rozkwitu samodzierżawia, a aktywiści tacy jak Michaił Katkow i Konstantin Pobiedonoscew podkreślali nierozerwalność prawosławia, samodzierżawia i ludowości. Drugi rozdział skupia się na pojawieniu się idei, która ostatecznie doprowadziła do upadku starej Rosji - komunizmu i jej rosyjskiej odmiany, Leninizmu. Włodzimierz Lenin aktywnie krytykował koncepcję samowładztwa, włączając w to cara Mikołaja II, za ich okrucieństwo i tyrańskie rządy. Jego prace podkreślały potrzebę stworzenia Nowej Rosji, która zerwie z przeszłością, włączając w to Kościół prawosławny. Tę perspektywę odzwierciedla również literatura, gdzie Mikołaj II, przedstawiany jako alkoholik i osoba niestabilna psychicznie, ukazany jest tak w fikcyjnych wspomnieniach Anny Wyrubowej.Trzeci rozdział skupia się już na samym carze, a zwłaszcza na literaturze wspomnieniowej. Przeanalizowanie dzienników Mikołaja II oraz jego bliskich współpracowników jak Siergiej Uwarow czy Piotr Wrangel, pozwoliło pokazać Mikołaja II jako człowieka pełnego wiary oraz nadziei na polepszenie bytu kraju. Niemniej ważnym jest również fakt, że ostatni car realizował charyzmat władzy, jakim został namaszczony podczas swojej koronacji. Był człowiekiem głęboko wierzącym, pokornym. Mikołaj II był również symbolem wielowiekowej tradycji dlatego jest śmierć była konieczna, by móc zbudować nowy kraj. Warto poruszyć również problem świętości Mikołaja II i jego postaci w sztuce współczesnej. Jak wiadomo, ostatni car został kanonizowany wraz z rodziną przez Cerkiew Prawosławną w 2000 roku jako strastotierpca, czyli ten, który z pokorą przyjął śmierć z rąk swoich przeciwników. Potwierdzeniem tezy, że sprawa Mikołaja II do dzisiaj jest aktualna w Rosji jest kontrowersja jaką wzbudził film Matylda z 2017 roku, który przedstawiał romans między młodym Mikołajem a polską tancerką Matyldą Krzesińską. Działacze cerkiewni, politycy czy historycy protestowali przeciwko takiemu przedstawieniu Cara, a sam film miał obrażać uczucia religijne. Równie interesującym jest ruch zwolenników cara jako odkupiciela, który wziął na siebie grzechy całego rosyjskiego społeczeństwa i poniósł męczeńską śmierć. Według nich cała historia po 1917 roku jest wynikiem grzechu carobójstwa, a jedynym sposobem, by zbawić naród jest pokuta wszystkich mieszkańców Rosji.
