Arrheton : niewypowiadalne w greckich kultach misteryjnych

Artykuł przedstawia znaczenie i zastosowanie dwóch pojęć technicznych, istotnych dla zrozumienia i interpretacji starożytnych kultów misteryjnych oraz doświadczenia mistycznego antycznych Greków: arrheton i aporrheton (odpowiednio: "niewypowiadalny" i "zakazany"). Wprowadzenie zawiera wyjaśnienie podstawowych założeń tak zwanej "religii greckiej", akcentując jej skoncentrowanie na sprawowaniu kultu i rytuale oraz opisuje rolę rolę kultów misteryjnych w ramach tego systemu religijnego o charakterze adogmatycznym. Artykuł omawia leksykografię kluczowych pojęć wraz z ich etymologią, odniesieniem do starożytnych wokabulariów i gramatyki, a następnie podaje katalog najważniejszych świadectw literackich i epigraficznych odnoszących się do zastosowania i znaczenia terminu arrheton w kulturze greckiej, wraz z ich interpretacją. Katalog ten zawiera odniesienia do dzieł Arystotelesa, Ksenofonta, Herodota, Arystofanesa, Eurypidesa, Sofoklesa, Apulejusza i papirusu z Derveni, jak również do pisarzy wczesnochrześcijańskich.

The paper presents meaning and use of two technical words important for understanding and interpretation of the ancient mystery cults and mystical experience of ancient Greeks: arrheton and aporrheton – "unspeakable" and "forbidden". The introduction contains general guidelines of so called "Greek religion" with its focus on performance and ritual and describes the rôle of mystery cults in the frame of this adogmatic religious system. The paper explains lexicography of the crucial terms, including etymology, ancient vocabularies and grammar and then turns to the catalogue and interpretation of the most important literary and epigraphical evidence on the use and meaning of arrheton in the Greek culture. The catalogue contains Aristotle, Xenophon, Herodotus, Aristophanes, Euripides, Sophocles, Apuleius and Derveni Papyrus as well as early Christian writers.