Zakopiańskie malarstwo na szkle : Stanisława Czech-Walczak, Janina Czech-Kapłan, Bronisław Czech

Malarstwo na szkle utalentowanej trójki rodzeństwa Czechów zasługuje na uwagę z co najmniej kilku powodów. W kontekście rozwoju dziedziny twórczości na Podhalu, w klarowny sposób pokazuje zasadniczą zmianę estetyczną, która dokonała się w podejściu do szkła jako tworzywa artystycznego na przestrzeni kilkudziesięciu lat, począwszy od okresu międzywojnia aż po lata 80. XX wieku. O ile obrazy Bronisława Czecha są wyraźnie zakotwiczone w konwencjach estetycznych, typowych dla malarstwa, uprawianego przed II wojną światową przez artystów zafascynowanych Tatrami i kulturą górali podhalańskich, o tyle prace Stanisławy Czech-Walczakowej należą już do zupełnie innej epoki w dziejach polskiej kultury artystycznej. Początek tego drugiego okresu przypada bowiem na schyłek lat 40. XX w., gdy w powojennej Polsce zaczyna intensywnie rozwijać się nowy nurt twórczości plastycznej, zwany współczesną sztuką ludową, a jej integralną częścią stanie się wkrótce podtatrzańskie malarstwo na szkle z Zakopanem jako jego centrum. Przejście to widać bardzo dobrze zwłaszcza w pracach Janiny Czech-Kapłonowej, której obrazy sytuują się wyraźnie na styku tych dwóch epok. Obrazy rodzeństwa Czechów można potraktować również jako odbite w szkle ślady, dokumentujące różne, nierzadko bardzo trudne koleje ich losu. Dla Bronisława malowanie na szkle, uprawiane niegdyś jako zajęcie dodatkowe, po uwięzieniu w KL Auschwitz warunkowało jego codzienną egzystencję w obozowym piekle. Dla Stanisławy jako twórczyni ludowej tworzenie obrazów było wybranym świadomie zawodem, ale też zajęciem, z którego do końca czerpała dużo przyjemności i satysfakcji. Z kolei Janina traktowała kopiowanie dzieł zmarłego brata za swój siostrzany obowiązek, a malowanie na szkle uznawała za część rodzinnego dziedzictwa, o które należy dbać i je kultywować.

The glass painting of the talented three Czech siblings deserve attention for at least several reasons. In the context of the development of creativity in Podhale region, it clearly demonstrates the fundamental aesthetic change that took place in the approach to glass as an artistic material over several decades, starting from the interwar period until the 1980's. While Bronislaw Czech's paintings are clearly anchored in aesthetic conventions typical of painting, practiced before World War II by artists fascinated by the Tatra Mountains and the culture of the Podhale highlanders, the works of Stanislawa Czech-Walczakowa belong to a completely different era in the history of Polish artistic culture. The beginning of this second period falls on the end of the 1940s, when a new trend of artistic creativity, called contemporary folk art, begins to develop intensively in post-war Poland, and glass painting in the Tatra Mountains with Zakopane as its center, will soon become an integral part of it. This transition is clearly visible, especially in the works of Janina Czech-Kapłonowa, whose paintings are clearly located at the junction of these two eras. The pictures of the Czech siblings can also be treated as traces reflected in glass, documenting various, often very difficult vicissitudes of their fate. For Bronislaw, glass painting, once practiced as an additional occupation, after his imprisonment in KL Auschwitz conditioned his daily existence in the camp hell. For Stanisława, as a folk artist, creating pictures was a consciously chosen profession, but also an activity from which she derived a lot of pleasure and satisfaction until the end. In turn, Janina treated copying the works of her deceased brother as her sisterly duty, and she considered glass painting to be part of the family heritage, which should be cared for and cultivated.