Tytuł pozycji:
Effect of the restructuring of the Polish coal-mining industry on the level of natural hazards
The study of effect of transformations in the Polish coal-mining industry on safety level gives a broad perspective on the natural hazards, revising to some extend the state of the art in the field. The key issue of this analysis is concentration of production and its effect on the work safety. The complexity of interrelations, variability of factors and random nature of events make the relation discussed impossible to express in the form of a descriptive equation. This is because the parameters that describe the level of hazard are not correlated with the observed accident rate. The results of the research have practical implication for implementation of innovative technical, organisational and legal solutions in the mining industry.
Doświadczenia w zakresie restrukturyzacji polskiego górnictwa węgla kamiennego wskazują, że są to procesy złożone i trudne, w sposób istotny oddziaływujące także na sferę bezpieczeństwa pracy. W sposób szczególny uwidacznia się to w odniesieniu do podstawowych zagrożeń naturalnych takich jak gazowe, tąpaniowe, pożarowe i klimatyczne, z których większość posiada cechy zagrożeń katastrofogennych. Podkreślić należy stosunkowo wysoki poziom potencjalnego stanu powyższych zagrożeń w polskich kopalniach węgla kamiennego. Aktualnie 12% zasobów przemysłowych zalega w obszarach o najwyższym ich poziomie. Analiza wpływu procesów restrukturyzacyjnych na poziom bezpieczeństwa pracy wyróżnia pozytywne i negatywne elementy tego procesu. Niewątpliwie do pozytywnych należy zaliczyć znaczące uproszczenie struktury kopalń, zmniejszenie ich liczby, mniej frontów wydobywczych, a także ograniczenie liczby pracowników zatrudnionych pod ziemią. Powoduje to wyraźnie obniżenie potencjalnego ryzyka wystąpienia zdarzeń wypadkowych poprzez zmniejszenie ilości miejsc zagrożonych i pracowników narażonych na występujące zagrożenia. Podane dane ilościowe ilustrują wpływ tych zjawisk, który przejawia się, między innymi, wyraźną poprawą wskaźników opisujących stan wypadkowości, np. liczbą wypadków śmiertelnych, ciężkich i ogółem. Niekorzystne oddziaływanie procesów restrukturyzacyjnych na poziom bezpieczeństwa pracy dostrzega się natomiast w nie zawsze racjonalnie rozumianej i realizowanej ekonomizacji produkcji. Obserwowano w analizowanym okresie pogarszanie się warunków środowiska pracy. Badanie przyczyn i okoliczności zaistniałych zdarzeń wypadkowych wskazują, iż często u ich podłoża leży wieloletnie niedoinwestowanie kopalń, nawarstwiające się nieprawidłowości i zaniedbania w sferze doskonalenia techniki i technologii górniczych oraz utrzymywania należytego poziomu uzbrojenia kopalń w maszyny i urządzenia górnicze. Kolejnym negatywnym efektem restrukturyzacji, mającym niewątpliwie istotny wpływ na aktualny poziom bezpieczeństwa pracy w kopalni, jest odejście od pracy dużej liczby pracowników, zwłaszcza osób kierownictwa i dozoru, o wysokich kwalifikacjach i wieloletnim doświadczeniu w ruchu zakładów górniczych. Odnosząc badany problem do relacji pomiędzy procesami restrukturyzacyjnymi a poziomem podstawowych zagrożeń naturalnych szczególną wagę należy zwrócić na zjawisko koncentracji produkcji. Na pewno powinna ona być ważną cechą nowoczesnego górnictwa i niezbędnym elementem poprawy wydajności pracy i obniżania kosztów wydobycia. Z drugiej strony, co potwierdzają wyniki badań i doświadczenia praktyczne, jest ona czynnikiem w sposób istotny oddziaływującym na poziom występujących zagrożeń naturalnych. Oddziaływanie to w przypadku takich zagrożeń jak: gazowe (metanowe), sejsmiczne i połączone z nim zagrożenie tąpaniami ma charakter negatywny, co oznacza, że istnieje krytyczna wielkość koncentracji produkcji, charakterystyczna dla danych warunków geologiczno-górniczych, przekroczenie której wyraźnie zwiększa poziom zagrożenia i ryzyko jego wystąpienia. Należy jednak podkreślić, że w przypadku takich zagrożeń jak pożarowe, wodne, radiacyjne wpływ koncentracji produkcji może posiadać charakter pozytywny, a dla zagrożenia pyłowego i klimatycznego relacja pomiędzy ich poziomem a koncentracją nie posiada jednoznacznego charakteru. Na podstawie uzyskanego materiału obserwacyjnego, obejmującego pełny okres realizacji procesów restrukturyzacyjnych w polskich kopalniach węgla kamiennego, zestawiono ilościowe charakterystyki wypadkowości związanej z podstawowymi zagrożeniami naturalnymi o charakterze katastrofogennym (metanowe, tąpaniami i pożarowe). Określono również kierunki dalszych działań zmierzających do poprawy stanu bezpieczeństwa pracy w kopalniach węgla kamiennego z uwzględnieniem specyfiki analizowanych zagrożeń naturalnych.
