Udział organizacji pozarządowych w kształtowaniu i ochronie krajobrazu warownego – możliwości i szanse w obliczu zmieniającej się percepcji krajobrazu

Organizacje pozarządowe zarówno w Polsce, jak i za granicą biorą czynny udział w ochronie oraz kształtowaniu krajobrazu warownego. Mogą one odgrywać znaczącą i pozytywną rolę w udostępnianiu i odnowie zasobów fortyfikacji, co potwierdzają przykłady zagraniczne. W naszym kraju ich rola bywa często niedoceniana, choć z drugiej strony entuzjaści partycypacji społecznej często pochopnie wiążą zbyt wielkie nadzieje z ich zaangażowaniem. Artykuł prezentuje autorską typologię organizacji III sektora działających na polu odnowy i udostępniania krajobrazu warownego. Analizy dobrych przykładów wskazują, że organizacje eksperckie to potencjalnie silne zaplecze programowe wszelkich operacji rewitalizacyjnych i realne wsparcie służb konserwatorskich. Inne grupy to prawdziwi społeczni opiekunowie zabytków czy grupy rekonstrukcyjne przyciągające turystów. Mimo wielu pozytywnych działań fortyfikacje nadal w znacznym stopniu są dziedzictwem zaniechanym i trudnym do zrozumienia dla szerszego kręgu odbiorców. Ich zaistnienie w świadomości społecznej jest warunkiem skutecznego i czynnego zaangażowania się w działania ochronne. Z uwagi na to, że percepcja krajobrazu warownego decyduje o jego dostrzeżeniu i docenieniu wartości, podjęto badania w tym zakresie. W drugiej części artykułu prezentowane są wyniki pilotażowego badania percepcji. Wskazują one, że wobec nikłej świadomości społecznej aktywność NGO jest szczególnie pożądana na polu skutecznej i systematycznej popularyzacji oraz doradztwa w inwentaryzacji zasobów, ich waloryzacji i formułowaniu wytycznych do projektów.

---

Non-governmental organisations, both in Poland and abroad, actively participate in the conservation and shaping of landscapes with historic fortifications. They can continue to play a significant and positive role in restoring and providing access to historic fortification sites, as seen by examples in other countries. In Poland, the role of NGO’s is often underestimated, although enthusiasts of public involvement tend to have unduly high hopes of their potential. This paper presents a review of third sector organisations that are engaged in restoring historic landscapes and making them available to the public. An analysis of illustrative examples shows that expert organisations of military historians and landscape architects and archaeologists can provide a potentially strong foundation for a wide range of revitalisation activities and substantial support for conservation services. Other groups include active community preservationists of historic sites, and re-enactment groups that attract tourists. Despite numerous positive steps, fortifications are still a largely forgotten heritage, often difficult for a wider audience to appreciate. Increased social awareness is a prerequisite for effective and active societal involvement in conservation. This study was undertaken to determine public attitudes toward historic fortifications and their societal value. The second part of the paper presents the results of a pilot study on landscape perception. The results show that given the low level of public awareness, the involvement of NGO’s is especially desirable for effective and systematic promotion of historic sites, as well as advice on resource inventory management, resource evaluation, and establishing guidelines for projects.