Cheder i mełamed we wspomnieniach młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego

Artykuł stanowi próbę stworzenia zbiorowego portretu chederów oraz pracujących w nich nauczycieli (mełamedów) w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Edukacja w chederze stanowiła niezwykle ważny etap na drodze do dorastania żydowskich chłopców, decydujący o dalszych trajektoriach edukacyjnych i zawodowych, przygotowujący do pełnego uczestnictwa we wspólnocie. Bazą dla analizy tego zagadnienia są prace historyków, a także materiały pamiętnikarskie: z zastosowaniem metody egzemplifikacji. Analizie poddano autobiografie polskiej młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego ze zbiorów YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku. Starano się także pokazać proces przemian w obrębie szkolnictwa religijnego, główne powody ataków kierowanych wobec tradycyjnych szkółek oraz podejmowane próby ich reformowania. Przekazany we wspomnieniach obraz chederów wpisuje się w ten krytyczny nurt, ale nie jest jednorodny. Zdecydowanie bardziej pozytywne relacje pojawiają się w diariuszach młodych Żydów, którzy uczęszczali do chederów zreformowanych.

The article attempts to create a collective portrait of cheders and teachers working in them (melameds) during the inter-war period. Education in cheders was an extremely important stage of development for Jewish boys. It determined their further educational and professional careers and prepared them for full participation in Jewish communities. These issues are analysed based on the works of historians and diaries using the method of exemplification. The analysis includes autobiographies of young Polish Jews from the inter-war period from the collections of the YIVO Institute for Jewish Research in New York. The article also tries to show the process of changes within religious education, the main reasons for attacks at traditional schools and attempts to reform them. The image of cheders conveyed in diaries is part of this critical trend, but it is not homogeneous. Definitely more positive accounts can be found in the diaries of young Jews who attended reformed cheders.