Smutne humoreski Marii z Brzezinów Sadowskiej. O niedocenionym gatunku i zapomnianej pisarce

Prezentowany artykuł został zainspirowany wieloletnim „śledztwem literackim”, jakie w sprawie Marii z Brzezinów Sadowskiej przeprowadził Juliusz Wiktor Gomulicki. Niniejszy tekst nie jest jednak bibliograficzno-biograficznym dopełnieniem artykułu Gomulickiego pt. „Dokumentacja ostatniego romansu Norwida. Listy Marii Sadowskiej” („Pamiętnik Literacki” 1983, z. 4), ale raczej próbą podjęcia literaturoznawczej refleksji nad prozatorskim dorobkiem tej zapomnianej pisarki. Kluczem do rozwiązania zagadki Marii z Brzezinów Sadowskiej wydaje się gatunkowa tożsamość jej ulubionej formy literackiej – humoreski. Przyjęta w rozprawie perspektywa genologiczna, odwołująca się do europejskiej tradycji gatunku i do wypowiedzi teoretycznych samej Sadowskiej, pozwala dostrzec w humoresce utwór z pogranicza stylów i epok: sztandarowy gatunek biedermeieru ujawnia swe romantyczne zakorzenienie, a żartobliwa tonacja utworu przesłania naznaczone ironią i tragizmem postrzeganie świata. Maria z Brzezinów Sadowska zaś okazuje się nie tylko intrygującą autorką, ale i reprezentantką pokolenia późnych romantyków.

The article was inspired by many years “literary investigation” into the case of Maria Sadowska née Brzezina carried out by Juliusz Wiktor Gomulicki. However, the paper is not a bibliographic-biographic supplement to Gomulicki’s article “Dokumentacja “ostatniego romansu” Norwida. Listy Marii Sadowskiej (Documentation of Norwid’s “last love affair”. Maria Sadowska’s Letters” <“Pamiętnik Literacki” 1983, issue 4>), but rather an attempt at a literary studies reflection on the forgotten woman writer’s prose output. A key to solve the riddle of Maria Sadowska née Brzezina seems to be literary genetic identity of the humoresque, her favourite literary form. The literary genetic perspective adopted in the thesis, referring to European tradition of the genre and to theoretical statements by Sadowska herself, allows for discerning in the humoresque a piece situated on the interface of styles and epochs: a leading genre in the Biedermeier reveals here its romantic roots, while its facetious tone shadows worldview marked by irony and tragicalness. Maria Sadowska née Brzezina, on the other hand, proves not only an intriguing woman writer, but also a representative of late Romantics generation.