Pod ciężarem oświecenia. Stanisława Brzozowskiego XVIII-wieczne biografie i diagnozy w powieści „Sam wśród ludzi”

Przedmiotem artykułu są odwołania do XVIII wieku w powieści "Sam wśród ludzi" Stanisława Brzozowskiego. Eksponentami osiemnastowieczności są tu przede wszystkim postaci kasztelana Marcina Ogieńskiego i księdza Klemensa Rotuły, w różny sposób zmagających się – w obliczu zmian społeczno-politycznych, jakie nastały wraz ze schyłkiem „wieku świateł” – z klęską własnych ideałów. Celem wywodu jest ukazanie funkcjonalności tych odwołań, a także umieszczenie ich na tle ogólnych założeń twórczych i światopoglądowych Brzozowskiego. W refleksji Brzozowskiego powroty ku wiekowi XVIII są okazją do zadawania pytań o korzenie współczesności i o źródła współczesnych mu postaw (tych negatywnych); współtworzą również – co staram się udowodnić – proponowane przezeń kulturowe diagnozy i projekty, a także wspierają koncepcje etyczne.

The subject of the article are references to the 18th century in Stanisław Brzozowski’s novel "Sam wśród ludzi" ("Alone among People"). 18th century exponents in the novel are first and foremost the figures of Marcin Ogieński and priest Klemens Rotuła who in various ways struggle, in the face of the social-political changes that took place at the onset of the Age of Reason, with the fall of their ideals. The aim of the argument is a presentation of the references’ functionalities as well as placing them against the background of Brzozowski’s general creative and world view assumptions. In Brzozowski’s reflection, returns to the 18th century provide with opportunities to question for the roots of modernity and for the sources of the (negative) stances contemporary to him. The returns also co-create, which the author of the paper tries to prove, the cultural diagnoses and projects put forward by Brzozowski, as well as support the ethical conceptions.