Znaczenie doświadczenia sacrum w filozofii cywilizacji F. Konecznego, A. Toynbeego i E. Voegelina

Szeroko rozumiane doświadczenie sacrum występuje w zasadzie we wszystkich znanych nam cywilizacjach. Pociąga ono za sobą pewnego rodzaju akty kultu, mniej czy bardziej zrytualizowane, ujęte w pewną wypracowaną formę. Występuje ono nie tylko tam, gdzie ludzie modlą się do jedynego Stwórcy i Boga osobowego, ale i w cywilizacjach dalekiego wchodu: taoizmie, buddyzmie czy hinduizmie, gdzie czci się Tao albo naśladuje Buddę, czy wielość bogów, z których część nie posiada cech osobowych… Pomimo trwających już od stuleci procesów sekularyzacji, pomimo ruchów neopogańskich oraz nowych odmian ateizmu, doświadczeniu sacrum w poważniejszych teoriach cywilizacji nadaje się kluczowe znaczenie. Tak jest i u Bronisława Malinowskiego, i Feliksa Konecznego, Arnolda Toynbeego czy Erica Voegelina. W moim artykule próbowałem skoncentrować uwagę na porównaniu pewnych zbieżności i różnic w ujmowaniu roli religii, religijności i sacrum przez teoretyków cywilizacji w życiu cywilizacji dawnych i współczesnych. Siłą rzeczy stosunkowo niewiele zdołałem powiedzieć o opisywanych przez nich procesach sekularyzacyjnych, które skądinąd zasługują niewątpliwie na uwagę. Niemniej dopiero w takim (choćby skrótowo zarysowanym) kontraście pomiędzy odnawiającą się mocą doświadczenia sacrum, w zderzeniu z wypieraniem tego sacrum, czy idiolatrycznym (np. w kulcie państwa, człowieka lub Ludzkości) zastępowaniu, widoczny staje się dramat współczesnych wyborów, pozwalający uchwycić wyzwania dla przyszłych pokoleń Ludzkości.

The experience of the sacred is present in virtually all known civilizations. It entails a kind of worship acts, more or less ritualized, expressed in an elaborated form. It occurs not only where people pray to the only Creator and personal God, but also in the Far East civilizations: Taoism, Buddhism or Hinduism, where people worship Tao, mimic Buddha, or multiplicity of gods, some of which do not have personal features ... Despite the processes of secularization ongoing for centuries, despite the neo-pagan movements and new varieties of atheism, the experience of the sacred is crucial in the major theories of civilization. So it is with Bronislaw Malinowski, and Felix Koneczny, Arnold Toynbee and Eric Voegelin. In my article I have tried to focus attention on a comparison of certain convergences and differences in the recognition of the role of religion, religiousness and sacrum given by theorists of civilization in the life of ancient and modern civilizations. Inevitably, relatively little I could say about secularizing processes described by them, which would otherwise undoubtedly deserve attention. However, only in this (even briefly outlined) contrast between the renewing power of the experience of the sacred, in the face of displacement of the sacrum, or idiolatric (eg. in the cult of the state, man or humanity) replacement of it, a drama of contemporary choices, allowing the capture of challenges for the future generations of humanity becomes visible.