„Niezbędna zbieżność słowa z demonstracją”. Projekcja diapozytywów w nauczaniu historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim (ok. 1900–1950)

The introduction of slide projection as a method of illustrating lectures is considered an important moment in the development of art history, as it established the value of photography as a fundamental research tool and teaching aid of the discipline. The aim of this article is to present the circumstances under which this method was implemented at the Department of Art History of the Jagiellonian University and how its collection of lantern slides came into being. The first Cracow art historian to use a projector device during his lectures was Feliks Kopera at the beginning of the 20th century. However, it was not until the early 1930s that this tool was used on a wider scale, when, on the initiative of Tadeusz Szydłowski and Julian Pagaczewski, two epidiascopes were purchased and lantern slides began to be collected. By the outbreak of the Second World War, the collection had already reached a few hundred. New conditions for its development emerged after the war, when a large and varied set of lantern slides was acquired from the Kunsthistorisches Institut der Universität Breslau; this made it possible to create a set of reproductions that provided a comprehensive overview of works of medieval and modern art. The period under analysis in this article ends with the establishment of the photographic atelier of the Department of Art History at the Jagiellonian University in 1950 and the beginning of the in-house production of slides.

Wprowadzenie projekcji diapozytywów do ilustrowania wykładów uznawane jest za ważny moment w dziejach historii sztuki, ugruntowało ono bowiem znaczenie fotografii jako podstawowego narzędzia badawczego i dydaktycznego tej dyscypliny. Celem artykułu jest przedstawienie okoliczności, w jakich metoda ta została wdrożona w Zakładzie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i jak powstała należąca doń kolekcja diapozytywów. Pierwszym krakowskim historykiem sztuki, który na początku XX w. posługiwał się aparatem projekcyjnym podczas wykładów, był Feliks Kopera. Na szerszą skalę zastosowano to narzędzie jednak dopiero na początku lat 30. XX w., kiedy to z inicjatywy Tadeusza Szydłowskiego i Juliana Pagaczewskiego zakupiono dwa epidiaskopy i rozpoczęto gromadzenie zbioru diapozytywów. Do wybuchu II wojny światowej udało się ich zgromadzić kilkaset sztuk. Nowe warunki do rozwoju kolekcji powstały po wojnie, kiedy to pozyskano bogaty zespół diapozytywów z Kunsthistorisches Institut der Universität Breslau, co umożliwiło stworzenie przekrojowego zestawu reprodukcji dzieł sztuki średniowiecznej i nowożytnej. W 1950 r. w Zakładzie Historii Sztuki UJ powstało atelier fotograficzne, co umożliwiło rozpoczęcie wytwarzania diapozytywów we własnym zakresie.