Własna czy obca? Sztuka cerkiewna i jej ochrona w II Rzeczypospolitej

Artykuł analizuje traktowanie sztuki cerkiewnej w Polsce okresu międzywojennego jako części dziedzictwa narodowego. Wskazuje różnorodne elementy tej sztuki, które są obecne w historycznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i podkreśla, że stała się ona unikalnym systemem artystycznym. Wyburzenie soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie w latach 20. XX wieku można potraktować jako kluczowy przykład podejścia państwa do tej sztuki, którego podstawą były względy politycznymi, nie zaś artystyczne. Chociaż w tym okresie prowadzono badania nad sztuką prawosławną, a Muzea Narodowe w Warszawie i Krakowie gromadziły jej zbiory, ta tradycja artystyczna nie była traktowana jako specyficzna część polskiego dziedzictwa. Artykuł zwraca również uwagę na destrukcyjne skutki działań podejmowanych w latach 20. i 30. XX wieku przez władze państwowe i wojsko wobec prawosławnych i wobec zabytków sztuki wschodniochrześcijańskiej, które osiągnęły swój punkt kulminacyjny w burzeniu cerkwi na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku.

The article analyzes the treatment of Orthodox Church art in Poland between wars as part of the national heritage. It highlights the art’s diverse influences within the historical Polish-Lithuanian Commonwealth and argues it developed into a unique artistic system. The demolition of the Alexander Nevsky Cathedral in Warsaw in the 1920s is presented as a key example of the state’s attitude towards this art, driven by political rather than artistic considerations. While studies of Orthodox art were conducted and the National Museums in Warsaw and Krakow collected Orthodox art, between the wars it was not treated as a distinct part of Polish heritage. The article notes the destructive consequences of actions taken by state authorities and the military 1920s and 1930s against the Orthodox population and Eastern Christian art objects, which culminated in the demolition of churches in the Chełm region in 1938.