Społeczna percepcja przestrzeni życia i rozwoju w perspektywie zakorzenienia w miejscu zamieszkania

W polskiej refleksji rozwijanej w dziedzinie socjologii przestrzeni szczególne miejsce zajmuje problematyka społecznej percepcji miejsca zamieszkania (Wallis 1977, 1990; Libura 1990; Mordwa 2013). Szczeciński ośrodek socjologiczny ma w tym względzie kilka osiągnięć; warto tu zwłaszcza wskazać prace Jacka Leońskiego (Leoński 1982, 1987, 1993), Ryszarda Czyszkiewicza (Czyszkiewicz, Molewicz, 1999, 2016; Czyszkiewicz i inni, 2004; Czyszkiewicz, Durka, 2011), Włodzimierza Durki (Durka 2014; Durka, Czyszkiewicz, 2016), a także Bolesława Klepajczuka, który wywarł twórczy wpływ na autorów niniejszego opracowania (Klepajczuk i inni, 2011; Terelak, Kołodziejczak, 2016), poprzez aktywną z nimi współpracę w badaniach nad zagadnieniem więzi lokalnej społeczności wiejskich, odwołujących się do zjawiska autochtonizacji na Pomorzu Zachodnim oraz w badaniach nad jakością życia w Szczecinie, mieszczących się obecnie w coraz powszechniejszej konwencji systemu badań miast europejskich. Analiza obrazu Szczecina, wyłaniającego się szczególnie wyraźnie z porównań z innymi dużymi miastami Polski, ujawniła (podobnie jak w przypadku badań na zachodniopomorskiej wsi) konieczność sięgnięcia do tradycyjnych ujęć teoretycznych problematyki socjologii regionalnej, socjologii miasta i przestrzeni oraz wprost socjologii Ziem Zachodnich. W tej dziedzinie mieszczą się badania inicjowane od samego początku wielkich ruchów osiedleńczych na „ziemiach odzyskanych” – głównie przez badaczy z Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Do najważniejszych działań podejmowanych dla charakterystyki tworzącego się społeczeństwa tego obszaru, a równocześnie wpisujących się w problematykę socjologii przestrzeni, trzeba zaliczyć badania nad integracją społeczną, rozwojem więzi lokalnych oraz tożsamości lokalnej i regionalnej mieszkańców tej części powojennej Polski. Bogatą tradycję badań terenowych realizowanych w ramach tego nurtu, głównie w latach 50., 60. tych i 70. XX wieku tych reprezentują liczne opracowania, stanowiące źródło wiedzy teoretycznej oraz wzorów postępowania badawczego. Zarówno metodologiczny, jak i teoretyczny équipage niniejszego opracowania stanowią prace Pawła Rybickiego (Rybicki 1970), Stanisława Ossowskiego (Ossowski 1970), Ireny Turnau (1960), Andrzeja Kwileckiego (Kwilecki 1970), Franciszka Krzykały (Krzykała 1971) oraz Zygmunta Dulczewskiego (Dulczewski 2001). Nade wszystko jednak wiodącą inspiracją dla podjęcia badań prezentowanych w niniejszym tekście była pionierska, i obecnie już klasyczna, praca dotycząca badań nad miastem – w kategoriach świadomości jego mieszkańców – autorstwa Floriana Znanieckiego i Janusza Ziółkowskiego (Znaniecki, Ziółkowski, 1984). Niniejszy artykuł jest rezultatem badań prowadzonych od dziesięciu lat (w dwuletnim interwale) na reprezentatywnych próbach mieszkańców Szczecina w mobilnych kategoriach wiekowych (25-44 lata). Dane zaprezentowane w niniejszym artykule pochodzą z badań przeprowadzonych w 2015 roku (n = 1003); zostały one szerzej omówione już wcześniej (Terelak, Kołodziejczak, 2017; Terelak 2017; Kołodziejczak 2017). Niektóre treści niniejszego artykułu stanowią odwołania, przytoczenia oraz modyfikacje sformułowań i ujęć zawartych we wskazanych wyżej tekstach.