Foreign capital and the development of Polish regions

The various determinants and effects of the activity of foreign investors in Polish regions can be interpreted under the theoretical perspectives of global value chains, delocalisation, the territorial embeddedness of foreign firms, multiplier effects of their activity, structural evolution of regional economies, and dynamic localised capabilities. The localised capabilities referred to are a dynamic product of the interaction between the activity of firms and their changing regional environment. It is in the above context that the mechanisms behind the impact of foreign investment on the development of Polish regions are discussed.

Jednym z nowych zjawisk, jakie przyniosła transformacja polskiej gospodarki od 1989 roku, był napływ kapitału zagranicznego. Budził on z jednej strony nadzieje na podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, a z drugiej obawy o niestabilne i niskopłatne miejsca pracy, ograniczone powiązania z miejscowymi przedsiębiorstwami i transfer zysków za granicę. Ponad dwudziestoletnie doświadczenia transformacji zachęcają do szerszego spojrzenia na mechanizmy wpływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich na rozwój polskich regionów. Inwestycje zagraniczne są popularnym tematem badań ekonomicznych i geograficznych w Polsce [Dziemianowicz 1997, Domański 2001, Cieślik 2005, Pakulska 2005, Poniatowska-Jaksch 2006, Karaszewski 2007]. Wielu autorów skupia się na uwarunkowaniach owych inwestycji i atrakcyjności inwestycyjnej regionów [m.in. Wdowicka 2005, Sobala-Gwosdz i in. 2006, Kalinowski 2008, Domański i in. 2009]. Liczne są prace poświęcone oddziaływaniu zagranicznych inwestycji na rynek pracy, przedsiębiorczość, innowacyjność itd. [m.in. Pilarska 2003, Cukrowski, Jakubiak 2004, Pakulska 2010], a także relacjom między władzami lokalnymi a inwestorami [Jarczewski 2007, Dziemianowicz 2008]. Na tym tle autor podejmuje analizę mechanizmów oddziaływania zagranicznego kapitału na rozwój regionalny w Polsce w świetle różnych ujęć teoretycznych oraz próbę oceny tego oddziaływania na dzisiejszy i przyszły rozwój różnych typów regionów. Na wstępie zarysowano najważniejsze koncepcje teoretyczne na tym polu, w tym nieco szerzej koncepcję dynamicznych zlokalizowanych zdolności, następnie przedstawiono krótko zmieniające się cechy i motywy napływu kapitału zagranicznego do Polski oraz jego rozmieszczenia w przestrzeni kraju. Stanowi to podstawę do interpretacji i oceny oddziaływania firm zagranicznych na rozwój polskich regionów. Współzależność firm i regionów wyraża się z jednej strony w znaczeniu różnego rodzaju zasobów regionalnych dla efektywnego funkcjonowania i rozwoju firm, a z drugiej w roli firm w rozwoju społeczno-gospodarczym regionów. Podstawową uwagę zwraca się w tym kontekście na zasoby naturalne, ludzkie i kapitałowe [Pakulska, Poniatowska- Jaksch 2009]. Istotne mogą być tu także zlokalizowane zdolności, będące dynamicznym wynikiem interakcji między aktywnością firm a zmieniającym się otoczeniem obejmującym różnych interesariuszy. Składają się na nie kwalifikacje, umiejętności, postawy oraz niezawodność i wiarygodność ludzi, podmiotów gospodarczych i instytucji lokalnych, znajdujące wyraz w relacjach między nimi. Można twierdzić, że dynamiczne zlokalizowane zdolności są źródłem korzyści, które obniżają niepewność i poprawiają efektywność przedsiębiorstw, stanowiąc zarazem element ich kosztów utopionych. Tym samym mogą być one czynnikiem pośredniczącym w samowzmacniających mechanizmach rozwoju regionalnego i terytorialnym zakorzenianiu firm zagranicznych, przyczyniając się do rozwoju zaawansowanych działalności o wysokiej wartości dodanej i ograniczając relokację ich działalności do innych miejsc (delokalizację). Wyjaśniać mogą zróżnicowane uwarunkowania i skutki aktywności kapitału zagranicznego w polskich regionach. W rozmieszczeniu oraz skutkach napływu inwestycji zagranicznych do Polski widzimy wyraźną zależność od ścieżki rozwojowej regionu (path dependence). Kapitał zagraniczny wykorzystuje i wzmacnia ukształtowane wcześniejsze struktury i trendy gospodarcze, demograficzne i edukacyjne. Uprzywilejowana pozycja regionów metropolitalnych interpretowana może być jako efekt opartych na tych strukturach samowzmacniających sił aglomeracji i procesów uczenia się, podobnie jak marginalizacja peryferyjnych regionów wiejskich i częściowo starych regionów przemysłowych jako pochodna ich historycznych słabości z poprzedniej epoki. Drogą do przełamania tej marginalizacji jest integracja z obszarami metropolitalnymi i wzmocnienie kapitału ludzkiego, co umożliwi rozwój endogeniczny oraz wykorzystywanie efektów mnożnikowych szybkiego rozwoju regionów metropolitalnych, a w pewnym stopniu także przyciąganie bardziej zaawansowanych działalności inwestorów zagranicznych.