Wybrane aspekty teoretyczne identyfikacji i waloryzacji układów ruralistycznych w Polsce

Artykuł prezentuje wybrane aspekty identyfikacji oraz waloryzacji układów ruralistycznych w Polsce. Zostały one ukazane jako element zasobów lokalnych i wyróżnik krajobrazu kulturowego służący planowaniu i realizacji programów odnowy wsi. W pracy przedstawiono spostrzeżenia i refleksje teoretyczne oraz problemy metodyczne odnoszące się do wskazanych etapów procedury badawczej, poprzedzającej działania o charakterze praktycznym. Wskazano przy tym na konieczność zastosowania interdyscyplinarnej perspektywy, uwzględniającej dorobek wielu dyscyplin naukowych. Autor zaprezentował problemy związane z diagnozą stopnia zachowania pierwotnych cech układu przestrzennego w kontekście historycznych i współczesnych przemian morfologicznych. W dalszej części ukazano zagadnienia waloryzacji układów przestrzennych wsi, biorąc pod uwagę kryteria dawności, jednorodności genetycznej, czytelności pierwotnego układu przestrzennego, unikalności cech rozplanowania, ale także kryterium ładu przestrzennego i funkcjonalnego oraz wartości estetycznych i emocjonalnych. Wskazano także postulaty w zakresie konieczności rozszerzenia rejestru zabytków o cenne pod względem kompozycyjnym wsie w Polsce oraz podjęcie względem nich kompleksowych działań ochrony konserwatorskiej.

24 cm

The article presents selected aspects of identification and valorization of rural forms in Poland as a part of the local resources and differentiator of cultural landscape used in the planning and implementation of village renewal programs. The paper presents some theoretical observations and reflections as well as methodical issues relating to specified stages of the research procedure, which precedes practical action. The article shows the need for interdisciplinary research, taking into account achievements of numerous scientific disciplines. The author presented problems associated with the diagnosis concerning preservation degree of original features related to spatial layout in the context of historical and contemporary morphological changes. Other aspects regarding valorization of rural forms were discussed, taking into account various criteria such as antiquity, genetic homogeneity, preservation of original spatial layout, unique features, but also the criterion of spatial and functional order as well as aesthetic and emotional values. Furthermore, the paper includes recommendations for the necessity related to extending monuments’ register in terms of valuable rural forms in Poland and taking actions in the field of protection and conservation.