Stan wyższej konieczności w Kodeksie cywilnym

The article is concerning issues on the boundary of the rights in rem and the law of obligations. The force majeure is defined in two provisions of the Polish Civil Code: articles 142 and 424. The previous provides for a right of the person who is protecting a legal interest to legally encroach upon the property. Despite this, when the damage arises the owner has the right against the person saving the legal interest to have the damage redressed. The essence of the latter provision is making an unlawful deed of the person saving the legal interest legal. Both provisions employ similar legal constructions and the greatest difference between them is how the collision of legal interests should be assessed. There is a problematic issue of mutual relationship of the provisions. Based on the analysis performed it is clear that the relationship of both provisions should be defined as distinct which excludes simultaneous application of both provisions but does not exclude paying damages on the basis of article 142. The assessment would not be different if article 142 would be deemed as excluding the civil liability whatsoever.

Streszczenie Artykuł dotyczy tematyki na pograniczu prawa rzeczowego i zobowiązań. Stan wyższej konieczności jest określony w dwóch przepisach Kodeksu cywilnego-art. 142 i 424. Pierwszy z przepisów przewiduje uprawnienie dla ratującego dobro prawne do wkroczenia w sferę własności, przez co działa on legalnie. Mimo tego, w razie powstania szkody właściciel ma roszczenie do ratującego o kompensację szkody. Drugi z przepisów stanowi kontratyp, a więc okoliczność wyłączającą bezprawność. Oba te przepisy posługują się zbliżonymi konstrukcjami, a za największą różnicę należy uznać sposób uznawania kolizji dóbr. Problematyczna jest kwestia wzajemnego stosunku przepisów. Z przeprowadzonej analizy wynika, iż relację art. 142 do 424 k.c. można określić jako rozłączną, co wyklucza stosowanie obu przepisów naraz, a dopuszcza żądanie odszkodowania przez właściciela rzeczy na podstawie art. 142 k.c. Kwalifikacja nie zmieni się, jeśli uzna się art. 424 k.c za przepis wyłączający odpowiedzialność cywilną in genere; wtedy za lex specialis uzna się art. 142 k.c., a więc wyjątkowo dopuszczający żądanie odszkodowania w wypadku działania w stanie wyższej konieczności określonym w art. 424 k.c.