Przekazać traumę. Postpamięć stalinizmu w filmie Chrustalow, samochód ! Alekseja Germana starszego

The aim of this paper is to analyze Aleksey German’s movie Khrustalyov, My Car! ((Хрусталёв, машину!, 1998) by using the tools developed by Cultural Memory Studies. The basic theoreticians, on whose concepts the interpretation is based, are: Dominick LaCapra, Marianne Hirsch, Alexander Etkind, Aleida and Jan Assmann. The initial hypothesis assumes that German’s work is a perfect example of the artistic postmemory narration and that the purpose of the movie is to rework traumatic experience.The paper concentrates on one film created in 1998, however the time-frame of analysis is covering the Soviet Union and the twenty-year period after its disintegration. Stalinist terror is considered as the centre of the analysis and above all one of his last episodes, i.e. the so-called conspiracy of Kremlin doctors which took place in the February of 1953. It is the exact time in which the action of the film takes place.In the first chapter there is a portrayal of a peculiar situation of remembering/forgeting about the Stalinism in the Russian society. It is compared to the circumstances which accompanied the work of memory about the Shoah in post-war Germany. There is also a description of changing discourse upon Stalinist terror and the Soviet past which took place in Russia after the collapse of USRR. In the next section of the paper a concept of trauma is presented - from the reflections of Sigmund Freud, through up to date definitions conceived by the psychologists, to contemporary cultural theories. The next chapter is implementing the notion of postmemory as a special kind of attitude which younger generation has to the traumatic experience of their parents and on the other side – as a medium of communicating the visions of the past. It also discusses the concept of communicative and cultural memory which are the two reservoirs of motives for the work of postmemory. The last part of the paper is an extensive analysis of the movie which uses earlier implemented theories and methodology.

Celem pracy jest analiza filmu Chrustalow, samochód! (Хрусталёв, машину!) Aleksieja Germana starszego przy użyciu narzędzi wypracowanych przez studia nad pamięcią kulturową (Cultural Memory Studies). Podstawowymi teoretykami, na których myśli bazuje interpretacja, są Dominick LaCapra, Marianne Hirsch, Aleida i Jan Assmann oraz Alexander Etkind. Wyjściowa hipoteza zakłada, iż utwór Germana starszego stanowi doskonały przykład artystycznej narracji postpamięciowej, której celem jest przepracowanie traumatycznego doświadczenia. Praca skoncentrowana jest na jednym dziele filmowym, powstałym w 1998 roku, jednakże ramy czasowe analizy obejmują okres istnienia Związku Radzieckiego oraz dwudziestolecie po jego rozpadzie. Szczególne miejsce zajmuje w niej stalinowski terror, przede wszystkim jeden z jego ostatnich epizodów, czyli tzw. spisek kremlowskich lekarzy, który miał miejsce w lutym 1953 roku. Jest to czas, w jakim rozgrywa się akcja filmu. W pierwszym rozdziale pracy ukazana jest specyficzna sytuacja pamiętania/zapomnienia o stalinizmie w społeczeństwie rosyjskim. Porównana ona zostaje do okoliczności, jakie towarzyszyły pracy pamięci o Holocauście w powojennych Niemczech. Opisane zostają również zmiany, którym ulegał dyskurs o stalinowskim terrorze i sowieckiej przeszłości od czasów pierestrojki aż po dzień dzisiejszy. W kolejnej części pracy przedstawiona jest koncepcja traumy – poczynając od myśli Zygmunta Freuda, poprzez aktualne ustalenia psychologów, aż po współczesne kulturowe teorie. Następny rozdział wprowadza pojęcie postpamięci jako z jednej strony szczególny rodzaj stosunku młodszego pokolenia do traumatycznych doświadczeń starszego, a z drugiej – medium komunikowania wyobrażeń o przeszłości. Omówiona zostaje także koncepcja pamięci komunikatywnej i kulturowej, które są rezerwuarami motywów, z jakich czerpie postpamięć. Ostatnia część pracy stanowi obszerną analizę filmu Aleksieja Germana starszego przy użyciu wcześniej wprowadzonych teorii i metodologii. Szczególna uwaga zwrócona została na sposób konstruowania narracji, motywy fabularne i wizualne oraz poetykę dzieła.