W rozprawie przeanalizowano politykę Stanisława Augusta w kluczowym okresie schyłku Rzeczypospolitej, w oparciu o korespondencję dyplomatyczną obcych posłów rezydujących w Warszawie, wybór pamiętników dotyczących badanego problemu oraz dwie najważniejsze pozycje prasy polityczno-informacyjnej epoki. Ramy czasowe pracy, od 3 maja 1791 roku po królewski akces do konfederacji targowickiej, tworzą zamknięty okres, od chwili triumfu idei reformy i odrodzenia Rzeczypospolitej, poprzez politykę i działalność Stanisława Augusta oraz liczne zaniedbania tego czasu, po królewską decyzję o akcesie. Zbadano kwestię wyborów i konkretnych decyzji władcy, zasadności obranego kierunku działań czy nazbyt przezornej polityki monarchy. Celem porównania źródeł było ustalenie ich przydatności dla analizy problemu, a także ukazanie świadomości aktualnych wydarzeń wśród ich autorów, postrzegania polityki króla oraz subiektywnych ocen Stanisława Augusta. Analiza ta pozwoliła wyszczególnić różnice w opiniach na temat władcy u dyplomatów obcych i pamiętnikarzy, na tle informacji prasowej z dwóch przeciwstawnych politycznie pism. Przedstawiono również użyteczność wykorzystanych źródeł dla analizy mentalności króla, opisano postrzeganie charakteru Stanisława Augusta przez autorów źródeł, słuszność, lub jej brak, określonego spojrzenia na monarchę i czynniki wpływające na daną ocenę, a także ewentualne zmiany w sądach o władcy. Niezwykle istotna w kwestii oceny Stanisława Augusta była perspektywa z jaką spisywali swe relacje pamiętnikarze, znający przyszłe wydarzenia, w tym królewski akces do Targowicy i upadek Rzeczypospolitej. Praca składa się z czterech rozdziałów i „Zakończenia”. Rozdział pierwszy, noszący tytuł „Autorstwo i uchwalenie Ustawy Rządowej” dotyczy ustalenia przydatności analizowanych źródeł dla badań nad zagadnieniem projektowania Konstytucji 3 maja, roli króla w procesie jej tworzenia, a także w sposobie przeprowadzenia w sejmie. Zestawiono opinię poszczególnych autorów oraz porównano zasób informacji dyplomatów obcych z pamiętnikarzami. Ustalenia odnoszące się do powyższych kwestii skonfrontowano następnie z informacją, którą obserwatorzy mogli czerpać z wychodzącej ówcześnie prasy. Kolejny rozdział, noszący tytuł „Od Konstytucji 3 maja do początków 1792 roku”, zawiera analizę przydatności bazy źródłowej dla badań nad polityką polskiego monarchy w podanym okresie, wyłączając działania skierowane wobec przyszłych twórców konfederacji targowickiej. Opisane w tej części pracy zagadnienia usystematyzowano w układzie problemowym, ukazując rolę Stanisława Augusta w poszczególnych działaniach. Zebrano opinie i faktografię zawartą w źródłach, dotyczącą ogromnie istotnej kwestii, jaką były dyplomatyczne zabiegi na europejskich dworach i ich ocenę zawartą w przebadanych materiałach, a także przedstawiono zagadnienia polityki wewnętrznej. W trzecim rozdziale, pt. „Polityka króla wobec malkontentów i zagrożenia rosyjskiego”, przedstawiono chronologicznie zaniedbania i osiągnięcia królewskiej polityki wobec polskich emigrantów, Katarzyny II i w trakcie kampanii roku 1792. Zestawiono i skonfrontowano opinie zawarte w poszczególnych źródłach, a także zbadano ewentualne zmiany w postrzeganiu problemu, w zależności od momentu spisania relacji. Przedstawiono również, jak zmieniała się ocena osoby króla, wraz z konkretnymi działaniami polskiego monarchy. Ostatni rozdział, „Akces do konfederacji targowickiej i opinie o królu polskim”, zawiera opis zwieńczenia analizowanego okresu, jakim był królewski akces do Targowicy oraz reakcję autorów przebadanych źródeł na decyzję monarchy. Przedstawiono wpływ zdrady na kształtowanie ocen króla u pamiętnikarzy, przytoczono obiegowe opinie o monarsze, jego działaniach i charakterze. Wyszczególniono zagorzałych krytyków Stanisława Augustów, oraz tych, którzy widzieli w nim więcej pozytywnych cech. Pracę zamyka „Zakończenie”, zawierające zebranie wniosków z przeprowadzonego wywodu.
In the dissertation the policy of Stanisław August in the crucial period of the late Republic is analyzed on the basis of diplomatic correspondence of foreign envoys, a selection of diaries, and the two most important news press titles. The time-frame of the dissertation, i.e. from May 3, 1971 to the King’s accession to the Confederation of Targowica forms a closed period, starting with the triumph of the idea of reform, through policies and activities of Stanisław August and the many failures of that time, to the King’s decision on the accession. The issues of choices and specific decisions of the Sovereign as well as the legitimacy of the chosen course of action and excessive cautiousness of the Monarch’s policy have been examined. The aim of the comparison of the sources was to determine their usefulness for the analysis of the problem and to present the awareness of current events among their authors, their perception of the King’s policy and subjective assessment of Stanisław August. The analysis made it possible to specify the differences of opinions on the ruler among foreign diplomats and diarists against background information from the press titles. The usefulness of the sources used for the analysis of the mentality of the King, the validity or lack thereof of a specific look at the monarch, as well as factors affecting a given judgement, including possible changes in this regard, have also been presented. The perspective of the diarists’ accounts who knew future events, including Royal accession to the Confederation of Targowica and the fall of the Republic was extremely important for the assessment of the King. The dissertation consists of four chapters and the “Conclusions”. The first chapter entitled “Authorship and Passing the Constitution of May 3” refers to the determination of the usefulness of the analyzed sources for the research of the problem of designing the Constitution, the role of the King in the process of its creation, as well as the way of its passing in the Sejm. The opinions of individual authors have been summarized and foreign diplomats’ information resources have been compared with those of the diarists. The findings have been then confronted with the information that observers could find in the press. The next chapter, entitled “From the Constitution of May 3 to the Beginning of 1792” examines the usefulness of the source base for the research on the policy of the Polish monarch in a given period, excluding actions directed towards future authors of the Confederation of Targowica. The issues described in this part have been systemized according to problems, showing the role of Stanisław August in particular activities. The opinions and factual material contained in the sources concerning the extremely important issue of diplomatic efforts at European courts, including their evaluation in the researched material, have been collected, and the issues of internal policy have been presented. The third chapter “The King’s Policy towards Malcontents and the Russian Threat” chronologically presents failures and achievements of the King’s policy towards Polish immigrants, Catherine II and the 1792 campaign. The opinions contained in each source have been summarized and confronted, and possible changes in the perception of the problems, depending on the moment when they were reported, have been examined. The changes in the personal assessment of the King following his specific actions have also been presented. The last chapter “The Accession to the Confederation of Targowica and Opinions about Polish King” contains the description of the culmination of the analysed period, which was the King’s accession to the Confederation of Targowica, and the reaction of authors of the analysed sources to the King’s decision. The influence of the betrayal on the diarists’ formulation of judgment of the King have been presented, and common opinions about the Monarch, his actions and personal traits have been quoted.
