This study examines associations between moral disengagement, defined as selective withdrawal of moral control, the tendency to anthropomorphize nonhuman agents and life orientations, representing personal implicit values. The above-mentioned phenomena have important consequences for social functioning as shown by recent findings concerning aggression, delinquency, pro-ecological behavior, consumer behavior and life choices in general.It was hypothesized that moral disengagement, constituted in part by the dehumanisation mechanism, is opposed to anthropomorphism, connected with the moral concern of anthropomorphized objects and the humanization of other people. Moral disengagement was also supposed to be associated with “analytic-instrumental” life orientations: theoretical, economical and political, and anthropomorphism to be associated with “holistic” orientations: esthetical, social and religious. Men were expected to report higher moral disengagement and corresponding life orientations and women to manifest higher anthropomorphism and related life orientations.To validate the following hypotheses 180 students were asked to fill out the Real-Non(real) questionnaire by Krzysztof Mudyń, Polish versions of Civic Moral Disengagement scale (CMDs) by Gian V. Caprara, Roberta Fida, Michele Vecchione, Carl Tramontano, Claudio Barbaranelli and the Individual Differences in Anthropomorphism Questionnaire (IDAQ) by Adam Waytz, John Cacioppo and Nicholas Epley. The scores of 168 participants were qualified for further analysis.The results provide multiple empirical data, indicating a link between moral disengagement and the highest level of anthropomorphism, especially concerning technological devices. This tendency is relevant particularly among women. Anthropomorphising spiritual agents and nonhuman animals is not associated with moral disengagement. Anthropomorphism corresponds significantly with “holistic” life orientations and is negatively related to “analytic-instrumental” life orientations. However, those associations do not manifest in all life orientations and anthropomorphising all the objects, e. g. religious orientation facilitates antropomorphising supernatural agents only, and this result is significant for men exclusively. For women political orientation relates negatively and social orientation positively to moral disengagement, which is the only significant association between this tendency and life orientations. Nevertheless, in groups with dominant “analytic- instrumental” life orientations men account for a significantly higher level of moral disengagement than women. In the whole research group men report only the tendency to higher moral disengagement.The results provoke a reflection about the diversity of possible consequences of the tendency to anthropomorphise different types of agents, and the complexity of relations between men’s and women’s implicit values, moral disengagement and anthropomorphism, enlightening both positive and negative aspects of those phenomena.
Celem niniejszej pracy jest zbadanie powiązań między odangażowaniem moralnym, definiowanym jako selektywne wycofywanie moralnej samokontroli, a tendencją do antropomorfizacji oraz orientacjami życiowymi, reprezentującymi wyznawane wartości utajone. Choć do tej pory przeprowadzono niewiele badań nad tymi zjawiskami, wykryto ważne ich konsekwencje dla funkcjonowania społecznego, obejmujące m.in. przejawianie agresji, skłonność do wykroczeń, zachowania proekologiczne, zachowania konsumenckie czy też, ogólniej, dokonywanie życiowych wyborów.W pracy postawiono hipotezę, że odangażowanie moralne, którego jednym z mechanizmów jest dehumanizacja, stanowi przeciwieństwo antropomorfizacji, łączonej z moralną troską o antropomorfizowane obiekty i humanizacją innych ludzi. Założono też, że odangażowanie moralne powiązane jest z orientacjami życiowymi „analityczno-instrumentalnymi”: teoretyczną, ekonomiczną i polityczną, a antropomorfizacja łączy się z orientacjami „holistycznymi”: estetyczną, społeczną i religijną. Przypuszczano, że wyższy poziom odangażowania moralnego oraz powiązanych z nim orientacji życiowych wykażą mężczyźni, a wyższy wskaźnik antropomorfizacji i odpowiadających jej orientacji życiowych- kobiety.By zweryfikować te hipotezy przebadano 180 studentów, do dalszej analizy kwalifikując wyniki 168 osób. W badaniu użyto kwestionariusza Rzeczywiste-Nierzeczywiste (RN-02) Krzysztofa Mudynia oraz Skali Odangażowania Moralnego (SOM) i Kwestionariusza Różnic Indywidualnych w Tendencji do Antropomorfizacji (KRITA), stanowiących własne adaptacje skal Civic Moral Disengagement Scale (CMDs) Giana V. Caprary, Roberty Fidy, Michele’a Vecchionego, Carla Tramontana i Claudia Barbaranellego oraz Individual Differences in Anthropomorphism Questionnaire (IDAQ) Adama Waytza, Johna Cacioppo i Nicholasa Epleya.Analiza wyników badań dostarczyła bogatych danych empirycznych, mimo że część hipotez nie potwierdziła się. Wykryto między innymi powiązania antropomorfizacji, szczególnie dotyczącej urządzeń mechanicznych, z wyższym wskaźnikiem odangażowania moralnego, co uwypukliło się głównie w grupie kobiet. Antropomorfizacja istot nadprzyrodzonych i zwierząt nie wykazała związków z odangażowaniem moralnym. Skłonność do antropomorfizacji łączyła się z orientacjami życiowymi „holistycznymi”, nie sprzyjały jej natomiast orientacje „analityczno-instrumentalne”. Związki te okazały się jednak złożone, nie dotyczyły w równym stopniu wszystkich orientacji życiowych i antropomorfizacji wszystkich klas obiektów. Dowiedziono między innymi selektywności mechanizmu antropomorfizacji w obrębie orientacji religijnej, która korelowała jedynie z antropomorfizacją istot nadprzyrodzonych w grupie mężczyzn. Stwierdzono, że kobiety wykazują większą niż mężczyźni uogólnioną tendencję do antropomorfizacji, bardziej antropomorfizują też środowisko naturalne i istoty nadprzyrodzone. Nie znaleziono powiązań między orientacjami życiowymi a odangażowaniem moralnym na poziomie całej grupy, zauważono jednak, że u kobiet łączy się ono z wyższym wskaźnikiem orientacji społecznej, niższym zaś politycznej. Stwierdzono też, że tylko w grupie o dominujących orientacjach „analityczno-instrumentalnych” mężczyźni przejawiają istotnie wyższy wskaźnik odangażowania moralnego niż kobiety. Na poziomie całej badanej grupy mężczyźni wykazali jedynie tendencję do uzyskiwania wyższych wyników w tym zakresie.Wyniki badań pobudzają do refleksji na temat różnorodności możliwych konsekwencji antropomorfizacji określonych klas obiektów oraz złożoności relacji między wartościami utajonymi kobiet i mężczyzn a odangażowaniem moralnym i antropomorfizacją, uwrażliwiając zarówno na pozytywne, jak i negatywne aspekty prezentowanych zagadnień.
