Geneza i rozwój kultu cesarzy rzymskich

Geneza i rozwój kultu cesarzy rzymskich jest niezwykle istotna dla zrozumienia procesów zachodzących nie tylko w starożytności, ale także później w średniowiecznej Europie. Cały proces rozwoju kultu cesarzy zaczyna się już w III w p.n.e. od powstania kultu wielkich wodzów. Pierwszym wodzem, który został wywyższony był Publius Cornelius Scipio Africanus. Jego wywyższenie zaczęło się od prowadzonych przez niego wojen w punickiej Hiszpanii. Tam zetknął się z teologią zwycięstwa Barkidów oraz został ogłoszony pierwszym w historii Rzymu wodzem-imperatorem. Kolejnym krokiem było powstanie w Grecji kultu bogini Romy - personifikacji miasta Rzymu. Kult jednostki rozwijał się z kolejnymi wodzami. I tak np. Gajuszowi Mariuszowi po jego zwycięstwach przyznano pierwsze ofiary libationes wcześniej składane tylko bóstwom. Wodzowie także uważali, że otoczeni są specjalną opieką niektórych bóstw i tak Sulla uważał się za wybrańca Apolla i Wenus. Najśmielsze jednak kroki ku ubóstwieniu poczynił Gajusz Juliusz Cezar. On także uważał się za wybrańca Wenus, lansując kult Venus Genetrix. Ponadto przyjął wiele zaszczytnych tytułów, nazwał jeden z miesięcy swoim imieniem, a także wyznaczył kolegia kapłańskie i kapłanów Iupiter Iulius lub Divus Iulius. W dążeniach do ubóstwienia zaszedł jednak za daleko, co skończyło się dla Cezara tragicznie. Dużo ostrożniej postępował jego przybrany syn i pierwszy z cesarzy - Oktawian August. Nie dążył do deifikacji za życia, ale cześć jego geniuszowi razem z boginią Romą zaczęto oddawać w prowincjach, szczególnie wschodnich. Po śmierci został zaliczony w poczet bogów. Dużo bardziej powściągliwy był Tyberiusz, jednak jego następca Kaligula jawnie dążył do ubóstwienia za życia. Kolejni cesarze ostrożnie wprowadzali kult żywego cesarza i tak np. Wespazjan wprowadził kult żywego cesarza wraz z boginią Romą w Hiszpanii. W ten sposób umacniał swoje panowanie i zapewnił je też swoim dwóm synom. Za czasów Antoninów powoływano już kolegia kapłańskie każdego zmarłego cesarza (uznanego przez senat za dobrego) i powoli wprowadzano kult innych zmarłych członków rodziny cesarskiej. Za panowania Sewerów istniał już kult żyjących członków rodziny cesarza i pełne oddawanie czci żyjącemu cesarzowi.

The topic of origin and evolution of cult of roman emperors is very important to understand processes in politics and religion not only in ancient times but also in middle ages and later in Europe. The whole process of evolution of cult of emperors begins already in III B.C. from beginning of cult of great war commanders. The first one, who was exalted was Publius Cornelius Scipio Africanus. His exaltation begins during led by him wars in cartaginian Spain. There he met with the victories theology of the Barcid and he was announced as the first in roman history imperator. Next step was beginning of cult of goddess Roma - personification of city of Rome - in Greece. Cult of outstanding persons evolve with next commanders. And so e.g. Gaius Marius was first to whom was dedicated libations, earlier submitted only for gods. The commanders also thought, that they are under special protection of some gods. And so e.g. Sulla claimed that he is chosen by Apollo and Venus. Boldest steps in way to become a living god made Gaius Iulius Cesar. He also claimed to be chosen by Venus promoting a cult of Venus Genetrix. Besides, he took many of honorable titles, he named one of the months with his name, and also created a priests of Iupiter Iulius or Divus Iulius. In aspirations to become a living god he has riched to far, what ended tragically to him. Much more carefully proceeded his adoptive son - Octavian August. He did not wanted to become fully a god during his life, but cult of his Genius with goddess Roma started in eastern provinces of Roman Empire. After dead he was announced to be god. More restrained was Tiberius - next emperor - but Caligula openly wanted to be treated as a god during his life. Next emperors carefully introduced the cult of living emperor, e.g. Vespasian introduced that cult with cult of goddess Roma in Spain. In that way he strengthened his reign and also assured that for his two sons. During the reign of Antoninians, it has appointed colleges of priests of every dead emperor and slowly introduced the cult of royal family. During the reign of Severan dynasty it functioned a cult of royal family and cult of living emperor.