Murowane wieże na zamkach księstwa opolsko-raciborskiego i księstw sukcesorskich od XIII do połowy XVI wieku.

The subjects of this work are bricked tower structures – tower houses and bergfrieds – erected in Late Middle Ages in Upper Silesia, which is understood as the widest reach of duchy of Opole and Racibórz, before its division in 1281/1282. Chronological range is between the beginning of XIIIth century, when the duchy of Opole and Racibórz was solidifying, and the half of XVIth century, just after the death of the last Opole Piast Jan II the Good.The structure of this work and the raised issues are dictated by the available source base, which mainly consists of the results of archaeological and architectural studies, which are supported by historical source records and iconography. The main emphasis in the research was therefore put on the chronology of erection of individual objects, their architectural form, and localization in the area, narrowly understood as the nearest surroundings and widely on the map of individual duchies. The issue of symbolical content of the examined buildings was also raised. Therefore, the basic issues are the genesis of the ideas and the functioning of bricked tower houses in newly erected cities and begfrieds in castles in XIIIth century built by princes and bishops, from which the first ones can be considered as a tool of feudal fiscalism, and the latter as an element of a symbolical-representational architectural program of the Ducal seat. Functioning of those buildings in relation to the changing political and cultural conditions in XIVth and XVth was also considered, along with scarce instances of adaptation of the form of the tower house by founders belonging to the knighthood in Upper Silesia.

Przedmiotem niniejszej pracy są murowane budowle wieżowe – wieże mieszkalne i bergfriedy – wznoszone w późnym średniowieczu na terenie Górnego Śląska, rozumianego jako najszerszy zasięg osiągnięty przez księstwo opolsko-raciborskie, przed jego podziałem w 1281/1282 r. Zakres chronologiczny zawiera się między początkiem XIII w. gdy krzepło księstwo opolsko-raciborskie, a połową XVI w., tuż po śmierci ostatniego Piasta opolskiego Jana II Dobrego.Struktura pracy oraz poruszane w niej kwestie podyktowane są przez dostępną bazę źródłową, na którą w głównej mierze składają się wyniki badań archeologiczno-architektonicznych wsparte przez historyczne przekazy źródłowe oraz ikonografię. Główny nacisk w badaniach został zatem położony na chronologii wznoszenia poszczególnych obiektów, ich forma architektoniczna, lokalizacja w terenie rozumianym wąsko jako najbliższe otoczenie oraz szeroko na mapie poszczególnych księstw. Poruszona została również kwestia treści symbolicznych, jakie mogły nieść badane budowle. Stąd podstawowym zagadnieniem jest geneza idei oraz funkcjonowanie murowanych wież mieszkalnych w nowo lokowanych miastach oraz bergfriedów na zamkach w XIII w. wznoszonych przez książąt i biskupów, z których pierwsze możemy rozpatrywać jako narzędzie fiskalizmu feudalnego, zaś stołpy jako element symboliczno-reprezentacyjnego programu architektonicznego siedziby wielkoksiążęcej. Rozpatrzone zostało również funkcjonowanie tych budowli w stosunku do zmieniających się warunków politycznych i kulturowych w XIV i XV w., a także nieliczne na Górnym Śląsku przypadki adaptacji formy wieży mieszkalnej przez fundatorów należących do warstwy rycerstwa.