Zespół heraldyczny na późnogotyckiej chrzcielnicy kamiennej w kościele parafialnym w Bodzentynie.

W Polsce dysponujemy małą liczbą źródeł pisanych do heraldyki, w związku z czym istnieje konieczność gruntowego badania źródeł ikonograficznych – herbów oraz zespołów heraldycznych umieszczanych na elementach architektonicznych czy przedmiotach różnego typu. Bardzo ciekawym przypadkiem jest późnogotycka chrzcielnica z Bodzentyna, na której przedstawiono osiem herbów rycerskich oraz Orła Białego; połączenie heraldyki rycerskiej oraz państwowej, tak rzadko spotykane, czyni z bodzentyńskiej chrzcielnicy tak ciekawy zabytek. W mojej pracy przeprowadziłem analizę oraz podjąłem się próby interpretacji zespołu heraldycznego znajdującego na tejże chrzcielnicy.W pierwszym rozdziale omówiłem pokrótce średniowieczne chrzcielnice, uwzględniając prace naukowe na temat chrzcielnic z zespołem heraldycznym.W rozdziale drugim przedstawiłem dzieje Bodzentyna – miasta niezwykle ważnego dla biskupów krakowskich jako centrum administracyjno-gospodarcze dochodowego klucza majątkowego; wzniesienie w Bodzentynie zamku biskupiego uczyniło z niego również jedną z ważniejszych rezydencji w diecezji krakowskiej, a także siedzibę dworu biskupiego. Budowa w Bodzentynie okazałego kościoła gotyckiego oraz późniejsze sprowadzenie do niego renesansowego ołtarza z katedry wawelskiej jest dowodem na znaczenie tego miasta dla kolejnych biskupów krakowskich.Trzeci, najważniejszy rozdział, ze względu na swoje rozmiary został podzielony na trzy mniejsze segmenty. Najpierw przedstawiłem ewolucję znaczeń Orła Białego w czasach dynastii jagiellońskiej (1386-1572) – herb ten w czasach poprzedniej dynastii Piastów przyjął potrójne znaczenie: herbu Królestwa, ziemi krakowskiej oraz osobistego znaku władcy. Z początku Jagiellonowie, jako obca dynastia w Polsce, posługiwali się Orłem głównie w jego dwóch pierwszych rolach; z czasem jednak przyjęli go również jako swój herb osobisty. Znajdujący się więc na chrzcielnicy w Bodzentynie Orzeł występował w tej właśnie roli i oznaczał jej fundatora, członka dynastii jagiellońskiej. W dalszej części rozdziału opisałem kult św. Stanisława wśród dynastii jagiellońskiej. W okresie późnego średniowiecza ten św. męczennik stał się głównym patronem Polski, zaś Jagiellonowie, poprzez gorliwe oddawanie mu czci, sankcjonowali swoją władzę na polskim tronie – zabieg ten można nazwać legitymizacją władzy poprzez wsparcie niebios. Chrzcielnica bodzentyńska może wpisywać się w ten szeroki nurt fundacyjny związany ze św. Stanisławem, ponieważ został na niej umieszczony jego herb – Prus. Pozostałe herby rycerskie ze chrzcielnicy to Dębno, Doliwa, Półkozic, Poraj, Tarnawa, Odrowąż oraz Ostoja. By prawidłowo zinterpretować wymowę tego zespołu heraldycznego, należy odpowiedzieć na pytanie, jakie osoby kryły się pod poszczególnymi herbami. Jak pisałem w rozdziale drugim, Bodzentyn był ważnym miastem biskupim, w związku z czym Orzeł umieszczony na chrzcielnicy oznaczał fundatora – Fryderyka, członka dynastii jagiellońskiej, biskupa krakowskiego od 1488 r. Na szczególny związek tego ostatniego z Bodzentynem wskazuje rozbudowa z jego inicjatywy zamku biskupiego o wschodnie skrzydło oraz wybór kościoła bodzentyńskiego na przyjęcie święceń kapłańskich. Sześć spośród ośmiu herbów rycerskich na chrzcielnicy można łączyć z poprzednikami Fryderyka na krakowskim tronie biskupim, zespół heraldyczny może więc mieć częściowo wymowę historyczną; poprzez przywołanie byłych, wybitnych biskupów Fryderyk mógł przedstawić siebie jako godnego kontynuatora ich dzieła. Dwóch pozostałych herbów rycerskich – Tarnawy oraz Ostoi – nie można przypisać żadnych biskupom krakowskim, w związku z czym podejrzewam, że oznaczały one odpowiednio Zygmunta Targowickiego oraz Marcoriusa Soleckiego, kanoników krakowskich. Poprzez umieszczenie ich herbów na chrzcielnicy Fryderyk z jednej strony uhonorowałby, wynagrodził swoich współpracowników – zaś drugiej zestawienei herbów biskupów z herbami kanoników mogłoby symbolizować na zasadzie pars pro toto całą kapitułę krakowską.

In Poland we have at our disposal scanty written resources refering to heraldry. Consequently there is a need for thorough investigation of iconographic resources. Coats of arms and heraldry complexes placed on architeconical elements or objects of different uses. Very interesting object is late Gothic baptismal font from Bodzentyn, on which eight knights’ coats of arms and the White Eagle are presented. Joining knights’ heraldry together with state is very rare – that is why the font of Bodzentyn is such an interesting relic. In my work I made an analysis as well as I attempted to interpret heraldry complex which is placed on the font.In the first chapter I shortly presented medieval fonts, taking into account academic works with reference to fonts with heraldry complexes. In the second one I presented the history of Bodzentyn – city extremely important for Cracov bishops as the administration and economic income estate property. Erecting in Bodzentyn a bishop castle made it one of the most important residence of Cracov diocese as well as residence of bishop court. Buidling of imposing Gothic church of Bodzentyn and later bringing to it Renaissance alter from Wawel catedral is the proof of the importance of this town for subsequent Cracov bishops.The third and the most important chapter because of its size has been divided into three smaller units. First I presented evolution of the White Eagle meaning in the times of the Jagiellonian dynasty. This coat of arms in the times of previous Piast dynasty accepted triple meaning – Kingdom coat of arms, coat of arms of Cracov teritorry and the personal sign of the ruler. The Jagiellons being a new dynasty in Poland used the Eagel mainly in the first two roles but with the time they accepted it as their personal coat of arms as well. The Eagle that is on the Bodzentyn font played this role and denoted its founder – member of the Jagiellonian dynasty. In the following part of the chapter I described cult of Saint Stanislaus among Jagiellonian dynasty. In the late medieval times this saint martyr became the main patron of Poland and the Jagiellons through a fervent worship sanctioned their power on Polish throne. This endeavour can be called a legitimization of power through heavens support. So the font of Bodzentyn can be included in the wide foundation trend related with Saint Stanislaus on the ground that his coat of arms Prus is placed on it. Remaining knights’ coats of arms placed on the font are: Dębno, Doliwa, Półkozic, Poraj, Ostoja, Odrowąż and Tarnawa. To interpret correctly the meaning of this heraldry complex we must answer the question what people are hidden under every coat of arms. As it has been written in second chapter, Bodzentyn was an important bishop town which means that the White Eagle placed on the font was related to the founder – Frederick, the member of the Jagiellonian dynasty and Cracov bishop from 1488. The extention of the bishop castle, particularly its east wing as well as the choice of Bodzentyn church for the acceptance of priest blessing points to a particular relation of Frederic with Bodzentyn. Six from the eight knights’ coats of arms can be joined with the predecessors of Frederic on Cracov bishop throne. That is why the heraldry complex may have partly historical meaning. Due to recall of the former eminent bishops Frederick could present himself as wealthy continuator of their task. Two remaining knights’ coats of arms – Tarnawa and Ostoja – cannot be related to any Cracov bishops so I suspect that they refered respectively to Zygmunt Targowicki and Marcorius Solecki, Cracov canons. So due to placing their coats of arms on the font Frederick on one hand would honour and reward his associates and on the other hand combination of bishops’ and canons’ coats of arms could symbolised Cracov chapter on the principle pars pro toto.