J. M. Coetzee i jego mistrzowie. Intertekstualność w „Hańbie

Following the principles of intertextuality, formulated by Julia Kristeva in 1966, every literary text is not independent from other works but is created in relation to earlier works of literature. Throughout the years, the notion of intertextuality was frequently defined and redefined by many scholars. It can be seen not only as a necessary form of engagement with literary heritage but also as a literary device employed to search for new meanings in the works of the literary canon.One of the characteristic features of Coetzee’s writing is his conscious referring to other texts, not only the classics of world literature but also the works less known to the English-speaking reader. The aim of this essay is to present Coetzee’s "Disgrace" as an intertextual novel, in which allusions to a number of works representing different epochs and conventions are the means of developing the novel’s possible meanings. In the novel classified by critics as an example of realistic tendency in Coetzee’s oeuvre, intertextuality introduces the possibility of alternative readings. Numerous literary references are not only the aesthetic means used by the author to introduce ethical concerns. Coetzee also seems to cross the borders of the conventions of realism by introducing potential allegorical interpretations and, at the same time, resisting allegoricism. The essay focuses on a number of dependencies between "Disgrace" and its chosen intertexts, namely "King Lear" by William Shakespeare, poetry by William Wordsworth and George Gordon Byron, as well as "The Trial" by Franz Kafka. It presents these hypotexts as important for interpreting the novel’s silences and the means to ask some basic anthropological questions.

Według zasady intertekstualności sformułowanej w 1966 roku przez Julię Kristevę, żaden tekst literacki nie powstaje w oderwaniu od dzieł wcześniejszych, lecz jest konstruowany w nawiązaniu do literatury już istniejącej. Pojęcie intertekstualności, które doczekało się na przestrzeni lat wielu definicji, może być rozumiane nie tylko jako nieuniknione wchodzenie w dialog z tradycją literacką, lecz także jako celowe odwoływanie się do konkretnych dzieł i poszukiwanie w nich nowych znaczeń. Cechą charakterystyczną twórczości Johna Maxwella Coetzee’ego jest zamierzone nawiązywanie do innych tekstów literackich, nie tylko do klasyki literatury światowej, lecz także do dzieł mniej znanych anglojęzycznym czytelnikom. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie „Hańby" Coetzee’ego jako powieści intertekstualnej, w której aluzje do wielu dzieł, często reprezentujących różne style i epoki, służą kształtowaniu znaczeń. W „Hańbie", zaliczanej przez krytyków do nurtu realistycznego w twórczości południowoafrykańskiego noblisty, intertekstualność otwiera perspektywę na wiele możliwości interpretacyjnych. Liczne nawiązania literackie są zabiegiem estetycznym, mającym na celu usytuowanie powieści w kontekście problematyki etycznej. Odwołując się do innych dzieł, a często nawet konkretnych scen, Coetzee wydaje się również przełamywać granice gatunkowe realizmu, wprowadzając możliwość alegorycznych odczytań swojej powieści, a zarazem podając w wątpliwość tę alegoryczność.Praca prezentuje zależności między „Hańbą" i jej wybranymi intertekstami – „Królem Learem" Williama Szekspira, poezją Williama Wordswortha i George’a Gordona Byrona oraz „Procesem" Franza Kafki. Wymienione hipoteksty są przedstawione jako istotne dla interpretacji przemilczeń zastosowanych w powieści, a jej intertekstualność – jako pretekst dla postawienia podstawowych, antropologicznych pytań o człowieka.