Teatrum mundi. Selected issues of protection theatrical heritage in Europe

Celem pracy jest ukazanie rzeczywistości w której znajduje się obecnie dziedzictwo teatralne. Postawione problemy badawcze dotyczą: pierwszy dostrzegania na płaszczyźnie kultury europejskiej zjawiska dziedzictwa teatralnego, drugi z kolei odnosi się do realizowania określonych przedsięwzięć na rzecz ochrony tegoż dziedzictwa. Pracę oparto głównie na literaturze przedmiotu powstałej w dziedzinach teatrologii, antropologii, socjologii, teorii konserwacji oraz filozofii. Część dotycząca opisu instytucji kultury związanych z kulturą teatralną oraz ich działalnością w znacznym stopniu bazuje na autorskich przemyśleniach, bazowanych na analizie treści stron internetowych oraz profili na portalach społecznościowych (Facebook, Instagram) wybranych instytucji teatralnych, organizacji działających na rzecz popularyzacji kultury teatralnej oraz projektów europejskich odwołujących się w swojej treści do dziedzictwa teatru. W przypadku Teatro alla Scala, Teatru Wielkiego w Moskwie, Deutsche Theatermuseum w Monachium i Staatsoper w Berlinie analiza jest także podparta na osobistym odwiedzeniem przez autorkę obiektów badań. Praca składa się z opisu stanu badań oraz trzech rozdziałów merytorycznych: jednego teoretycznego i dwóch opisowo-analitycznych. W rozdziale pierwszym podjęto próbę osadzenia fenomenu dziedzictwa teatralnego w retrospektywie historycznej — dzieje teatru mają stanowić tło, na którym zarysowane zostaną pozostałe wątki pracy. Drugi rozdział dotyczy kwestii funkcjonowania dziedzictwa teatralnego w realiach współczesnej kultury teatralnej. W jego obrębie sformułowano zakres pojęciowy spuścizny teatralnej, w tym opracowaną przez autorkę definicję dziedzictwa teatralnego oraz jego klasyfikację. Na jej podstawie opisano stan zachowania spuścizny teatralnej, podejmując próbę ujęcia jej w ramy ugruntowanych wzorców kulturowych, bądź wykazując miejsca ich modyfikacji. Poświęcono też uwagę procesom ciągłości, wynalezienia bądź zupełnej przemiany tradycji teatralnych w ramach określenia teatru jako toposu kulturowego definiującego określoną przestrzeń. Następnie przedstawiono stan zachowania ruchomości, od dawna towarzyszących przedstawieniom teatralnym (elementy scenografii, kostiumy), oraz opisano aspekty teatralnego dziedzictwa niematerialnego, poruszając kwestie mechanizmów funkcjonowania spuścizny teatru we współczesnej kulturze teatralnej. W trzecim rozdziale zobrazowano funkcjonowanie dziedzictwa teatralnego od strony praktycznej — analizie został poddany europejski system administracyjno-prawny ochrony dziedzictwa, pod kątem próby umiejscowienia w nim spuścizny teatru. Przedstawiono zakres instytucjonalny, obrazujący struktury, w których tkwi kultura teatralna. W tym kontekście także poddana została badaniu świadomość o istnieniu i wadze teatrów historycznych, a właściwie wyrażono chęć kształtowania tożsamości społecznej w oparciu o to dziedzictwo — scharakteryzowano więc działalność wybranych instytucji pod kątem zainteresowania ochroną dziedzictwa teatru. Podjęty w pracy temat jest pewnego rodzaju próbą stworzenia podłoża do osadzenia na gruncie myśli doktrynalnej pojęcia «dziedzictwo teatralne». Konieczność wyodrębnienia wielowiekowej spuścizny teatru z całokształtu dziedzictwa kulturowego uzasadniona jest złożonością form sztuk teatralnych, a zatem ich wyjątkowością.

The goal of this thesis is to show the current state of the theatrical heritage. The research problem consists of two areas: perception of the theatrical heritage at the level of European culture and implementation of undertakings for the protection of this heritage. The thesis is mainly based on the literature in the fields of theatrology, anthropology, sociology, conservation theory and philosophy. The chapter describing cultural institutions related to theater culture and their activities is largely based on author reflections on websites content analysis and social media profiles (Facebook, Instagram) of selected theater institutions, organizations that promote the theater culture and European projects connected to theatrical heritage. In the case of the Teatro Alla Scala, the Bolshoi Theater in Moscow, the Deutsche Theatermuseum in München and the Staatsoper in Berlin, the analysis is also supported by the author's personal visits to the aforementioned institutions. The thesis consists of a research state description and three substantive chapters: one theoretical and two descriptive-analytical. The first chapter attempts to set the phenomenon of theatrical heritage in the historical retrospective – the theater history is the background for the rest of the thesis chapters. The second chapter deals with the issue of the theatrical heritage functioning in the realities of contemporary theater culture. Within it, the conceptual scope of the theater heritage formulates, including the definition of theater heritage developed by the author itself and its classification. On this basis, the theatrical heritage preservation state is defined, attempting to include it into the framework of well-established cultural patterns, or showing where modifications has been made. The thesis paid attention to the processes of continuity and either invention or complete transformation of theatrical traditions as part of describing theater in a cultural topos defining a specific space. Then, the state of movement preservation long associated with theatrical performances (scenography, costumes) and the aspects of theatrical intangible heritage is presented, while addressing the mechanisms of the theater's legacy functioning in the contemporary theater culture. The third chapter illustrates the practical side of the theatrical heritage functioning by analyzing the European administrative and legal system for heritage protection in terms of its connection to theatrical heritage. The institutional scope is presented by illustrating the structures in which the theater culture lies. In this context, the awareness of the existence and importance of historical theaters was also examined or the willingness to shape the social identity based on this heritage was expressed to be exact. The activity of selected institutions was rated in terms of their interest in the theater heritage protection. The thesis subject is an attempt to create a foundation for the notion of «theatrical heritage» on the ground of doctrinal thought. The necessity to distinguish the theater centuries-long legacy from the totality of cultural heritage is justified by the complexity of performing arts and therefore their uniqueness.