Dominial jurisdiction in the demesne of the Cistercian Monastery in Koprzywnica until 1819 : selected issues

Sądownictwo dominialne w dobrach koprzywnickiego klasztoru cystersów od czasów erygowania opactwa w 1185 aż do jego kasaty w 1819 r. przebyło długą i skomplikowaną ewolucję. W przeciągu ponad 6 wieków, we władaniu tego klasztoru przez cały czas było miasto Koprzywnica, a chwilowo miasto Jasło i Frysztak oraz w różnym czasie prawie 60 wsi lub ich części. Podstawowe znaczenie dla rozwoju sądownictwa dominialnego opata koprzywnickiego były przywileje i immunitety sądowe wydawane przez panujących kolejno monarchów (w latach 1262, 1267, 1284, 1308, 1360 i później). Pewnym wyłomem w organizacji sądownictwa dominialnego był ustrój samorządowy w mieście Koprzywnica lokowanej na prawie niemieckim (magdeburskim) przywilejem księcia Bolesława Wstydliwego w 1267 r. Niemniej samodzielna pozycja sądowa wójta koprzywnickiego i sołtysów we wsiach klasztornych nie podobała się opatowi. Często wójt i sołtysi był powiernikiem spraw mieszkańców, z których się wywoził niż strażnikiem interesów opata i klasztoru. Te okoliczności były m.in. powodem, że na przełomie XIV i XV wieku władze klasztorne w swoich dobrach doprowadziły do unicestwienia sądownictwa władz samorządowych i wprowadziły w to miejsce w pełni kontrolowanych przez siebie sędziów-urzędników. Była to instytucja wójta sądowego. Poddani opata z takiego rozwiązania nie byli zadowoleni. Na sądową działalność opata i jego urzędników skarżyli się nawet do samego króla. Najczęściej bezskutecznie. Taki stan rzeczy trwał w zasadzie do reform sądowych z przełomu XVIII i XIX w. Wówczas władze państwowe- zaborcze (austriackie) a później Księstwa Warszawskiego, kierując się prądami oświeceniowymi pozwoliły zastąpić sądownictwo dominialne opata i jego urzędników sądami (i sędziami) niezależnymi, państwowymi. Proces przekształcania się tego sądownictwa dominialnego w powszechne nie został doprowadzony jednak do końca, bo klasztor koprzywnicki został skasowany przez rosyjskie władze zaborcze w 1819 r.

Dominial jurisdiction in the demesne of the Cistercian Monastery in Koprzywnica underwent a long and complicated evolution from the foundation of the abbey in 1185 to its dissolution in 1819. For over 6 centuries this monastery owned the town of Koprzywnica all the time, and the towns of Jasło and Frysztak temporarily and almost 60 villages and their parts in different periods. Privileges and judicial immunities granted by the ruling monarchs (in 1262, 1267, 1284, 1308, 1360 and later) were of a fundamental importance for development of the dominial jurisdiction of the abbot of Koprzywnica. A kind of exception in the organization of the dominial jurisdiction was the self-governmental structure in the town of Koprzywnica located under German Law (Magdeburg Law) under the privilege of the Duke Bolesław V the Chaste in 1267. However, the abbot did not like the independent judicial position of the head of the commune in Koprzywnica and village representatives in the monastery villages. The head of the commune and village representatives were often confidants for inhabitants’ matters, from where they came from rather than interests of the abbot or the monastery. These circumstances were, among others, the reason that at the turn of the 14th and the 15th centuries the monastery authorities brought to annihilation of self-governmental jurisdiction in their demesne and introduced judges-clerks completely controlled by them. It was the institution of a judicial head of a commune. The abbot’s subjects were not pleased with such a solution. They complained about the judicial activity of the abbot and his clerks even to the king himself. Most often ineffectively. In principle, this state of affairs lasted until the judicial reforms at the turn of the 18th and 19th centuries. At that time the Austrian state authorities and the authorities of the Duchy of Warsaw, following the movement of the Enlightenment, allowed to replace the dominial jurisdiction of the abbot and his clerks with the independent state courts (and judges). Yet, the transformation process of this dominial jurisdiction into the common one was not completed because the monastery in Koprzywnica was dissolved by the Russian authorities in 1819.