Side altars of St. Francis and St. Anthony in the Franciscan church in Przemyśl, or how an art historian and conservator should discover the history of a monument together

XVIII-wieczny kościół Franciszkanów pw. Św. Marii Magdaleny w Przemyślu stanowi jeden z najcenniejszych zabytków miasta. Jego niezwykłą wartość artystyczną, historyczną i kulturową podnosi dodatkowo fakt, że jako jedyny w obrębie starego miasta przetrwał do naszych czasów w niemal niezmienionym od swego powstania kształcie. Szeroko dyskutowane w literaturze były przede wszystkim ołtarz główny zaprojektowany i wykonany w l. 1760-1765 przez lwowskiego rzeźbiarza i architekta Piotra Polejowskiego oraz rokokowa polichromia wnętrza z l. 1772-1778 malowana przez kilku autorów. Mniejsze zainteresowanie naukowe budziły dotychczas pozostałe elementy wyposażenia świątyni. Niniejszy artykuł skupia się na zrekonstruowaniu dziejów historyczno-artystycznych dwóch XVIII-wiecznych ołtarzy pw. św. Antoniego Padewskiego (po prawej) i św. Franciszka (po lewej), których badania pokazują jak powinna przebiegać współpraca historyka sztuki i konserwatora podczas renowacji każdego zabytku sztuki. Skomplikowana historia przekształceń obu ołtarzy, tylko w niektórych momentach uchwytna w źródłach archiwalnych może być uzupełniona przez badania technologiczne samego obiektu. W artkule przedstawiono źródła historyczne mówiące o obu ołtarzach i przekazy źródłowe dotyczące ich przekształceń w XIX i XX wielu, a następnie przedstawiono wyniki badań konserwatorskich prowadzonych podczas ostatniej konserwacji obu nastaw w latach 2017-2019. Zestawienie obu danych zarówno archiwalnych jak i konserwatorskich pozwoliło po raz pierwszy na w miarę kompletną rekonstrukcję dziejów i przekształceń ołtarzy przytęczowych w kościele Franciszkanów w Przemyślu.

The eighteenth-century Franciscan church of St. Mary Magdalene in Przemyśl is one of the most valuable monuments of the city. Its extraordinary artistic, historical and cultural value is additionally enhanced by the fact that it is the only one in the old town that has survived to our times in an almost unchanged shape since its inception. The main altar, was designed and made in the years 1760–1765 by the Lviv sculptor and architect Piotr Polejowski. The rococo polychrome of the interior from 1772–1778 was painted by several authors and were widely discussed in the literature. The remaining elements of the temple equipment have attracted less scientific interest. This article focuses on the historic and artistic reconstruction of the two 18th-century altars under the invocation of St. Anthony of Padua (on the right) and St. Francis (left). The research shows how the cooperation of an art historian and a conservator should proceed during the renovation of each art monument. The complicated history of the transformations of both altars available only in some archival sources can be supplemented by technological research of the object itself. The article presents historical sources about both altars and source materials about their transformations in the 19th and 20th centuries. Then it presents the results of conservation research carried out during the last conservation of both settings in 2017–2019. The combination of both archival and conservation data allowed for the first time a complete reconstruction of the history and transformations of the side altars in the Franciscan church in Przemyśl.