Against the hegemony of sight : multi-sensory theatre - on the selected examples

The starting point for considering multisensory theatre is Juhani Pallasmaa’s concept of the architecture of the senses. Both architecture and theatre have historically been dominated by the sense of sight, and the re-establishment of multisensory perception and projects for its activation in both fields have occupied practitioners and theorists at least since the beginning of the 20th century. The introduction to the article provides a brief historical overview of this oculocentric model of art perception. The author then presents selected examples of stimulating the audience’s senses in 20th - and 21st -century Polish theatre. Juliusz Osterwa’s project, in Raptularz kijowski [Kiev scrapbook], which was written in the 1920s (and has so far not been taken seriously either by the author himself or by his commentators), serves as a historical example. In the conclusion, the author emphasises that taking a serious approach to the proposal to activate the most neglected senses in theatre - touch, taste and smell - can enable us to ask important questions: about the status and body of the ‘spectator’, about the nature of perception and of taking the senses into account in creative, reception and critical strategies. The text includes an Appendix in the form of selected excerpts from Osterwa’s Kiev scrapbook.

Punktem wyjścia do rozważań na temat teatru wielozmysłowego jest koncepcja architektury zmysłów Juhaniego Pallasmy. Zarówno architektura, jak i teatr zostały historycznie zdominowane przez zmysł wzroku, a przywrócenie percepcji multisensorycznej oraz projekty jej uruchomienia w obu tych dziedzinach zajmują praktyków i teoretyków przynajmniej od początku XX wieku. Wprowadzenie do artykułu stanowi krótki historyczny zarys okulocentrycznego modelu odbioru sztuki. Następnie autorka prezentuje wybrane przykłady pobudzania zmysłów odbiorców w teatrze polskim XX i XXI wieku. Jako przykład historyczny służy projekt Juliusza Osterwy, zapisany w latach 20. XX wieku w Raptularzu kijowskim (nietraktowany dotąd poważnie ani przez samego twórcę, ani przez jego komentatorów). W podsumowaniu autorka wskazuje, że potraktowanie serio propozycji uruchomienia najbardziej zaniedbanych w teatrze zmysłów - dotyku, smaku i węchu - może umożliwić zadanie ważnych pytań: o status i ciało "widza", o charakter percepcji i uwzględnianie zmysłów tak w strategiach twórczych, jak i odbiorczych oraz krytycznych. Tekst zawiera Aneks w postaci wybranych fragmentów Raptularza kijowskiego Osterwy.