"For you lie wrapped in these fabrics, who once was enclosed in swaddling" : lamentation of the Virgin Mary in Byzantine literature and classical tradition

"Bo oto leżysz spowity w ten całun, / wcześniej przeze mnie okryty pieluszką". Lament Matki Boskiej w literaturze bizantyńskiej a tradycja antyczna. Lament Marii zawarty w Chrystusie cierpiącym (Χριστὸς Πάσχων), Maria pod krzyżem (Κοντάκιον ἕτερον τῇ μεγάλῃ παρασκευῇ εἰς τὸ πάθος τοῦ Κυρίου καὶ εἰς τὸν θρῆνον τῆς Θεοτόκου), kontakion Romana Melodosa, IX-wieczne tak zwane Staurotheotokia (Σταυροθεοτοκία) oraz lament (Λόγος εἰς τὸν θρῆνον τῆς ὑπεραγίας. Θεοτόκου, ὅτε περιεπλάκη τὸ τίμιον σῶμα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ) łączony z Symeonem Metafrastesem to szczególnie istotne przykłady lamentu Matki Boskiej w literaturze bizantyńskiej. Choć zawarty w Nowym Testamencie przekaz na temat Marii pod krzyżem jest bardzo skromny i właściwie w ogóle nie odnosi się do jej zachowania (J 19, 25-27), bizantyńscy autorzy nie zrezygnowali z opisów tego wydarzenia. Wręcz przeciwnie, twórczo bowiem opracowali temat lamentu, kreując tym samym Marię na główną bohaterkę utworów. Jeśli chodzi o treść, pewną inspirację stanowiły teksty apokryficzne, zwłaszcza Acta Pilati. Mimo niezbyt licznych źródeł, które mogłyby stanowić bezpośredni punkt odniesienia, bizantyńscy autorzy stworzyli utwory pełne dramatyzmu, a także szczegółowo opisujące zmagania Marii. Nie może to dziwić, gdy wziąć pod uwagę bogatą grecką - przedchrześcijańską - tradycję lamentu. W jej ramach mieszczą się również utwory bizantyńskie, w których występują motywy zaczerpnięte z dzieł antycznych. Zapewniały one zarówno wzorce osobowe (np. Hekabe, Medea), jak i przykłady zachowań rytualnych (opłakiwanie bóstw i herosów), tak że nierzadko wykorzystywano je, mimo że nie wszystkie dało się łatwo pogodzić z doktryną chrześcijańską. Stąd między innymi elementy takie jak wielka rozpacz i pragnienie śmierci u Marii, a także gniewne złorzeczenia oprawcom oraz wspominanie dzieciństwa Chrystusa. W tekstach bizantyńskich Matka Boska nie jest bowiem niewzruszona: choć rozumie sens wydarzeń, nie powstrzymuje się od gwałtownych reakcji, powołując się na prawo matki do opłakania swego dziecka. Tego rodzaju odniesienia, dobrze zakorzenione w tradycji starożytnej, są szczególnie interesujące, ponieważ dowodzą zdolności autorów bizantyńskich, którzy twórczo korzystali z dorobku poprzedników, o którego wielkiej wartości byli w pełni przekonani i który potrafili doskonale połączyć z chrześcijańskim przesłaniem. Tę znamienną zdolność wyraziście ilustruje kontakion Romana Melodosa.

"For You Lie Wrapped in these fabrics, Who once was Enclosed in Swaddling." Lamentation of the Virgin Mary in Byzantine Literature and Classical Tradition. The New Testament account about the Mother of God at the cross is very modest and does not refer to her attitude there (John 19: 25-27). However, Byzantine authors were eager to take up the subject of the lamenting Mary: they creatively developed the theme of the lament, thus creating her as the main character of their texts. As a result, Byzantine authors composed dramatic writings detailing Mary's spiritual struggle. It is not surprising since pre-Christian Greek literature has a rich tradition of lament. Ancient texts provided both personal exemplars (e.g. Hecabe, Medea) and paradigms of ritual behaviours. Therefore, they were often used, even though not all of them were consistent with the Christian doctrine. Hence, among others, elements such as great despair, Mary's desire to die, and angry curses. In Byzantine texts, the Mother of God is not unmoved. She does not hold back from violent reactions, invoking the mother's right to mourn her child. Such references, well rooted in ancient tradition, are of particular interest because they demonstrate the abilities of Byzantine authors who used to apply the achievements of their predecessors imaginatively. They valued ancient literature, and they were able to relate it to the Christian message as well. The kontakion On Mary at the Cross of Romanos the Melodist is a great example of this significant ability.