Fonofos : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Fonofos (etyloditiofosfonian O-etylu-S-fenylu) jest jasnożółtą cieczą o ostrym zapachu merkaptanu. Stosowany jest powszechnie w rolnictwie jako insektycyd, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Polsce nie jest produkowany. Pestycyd ten wchłania się do organizmu człowieka z dróg oddechowych, drogą pokarmową oraz przez skórę. W Unii Europejskiej substancję tę uznano za niebezpieczną i oznaczono ją symbolem niebezpieczeństwa: R 26/27/28 − produkt bardzo toksyczny przy wdychaniu, w kontakcie ze skórą i w razie połknięcia. Natomiast według obowiązującego w Polsce podziału pestycydów, fonofos zaklasyfikowano do grupy pierwszej, czyli do trucizn. Fonofos nie wykazuje działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, teratogennego oraz nie wpływa na rozrodczość. Na podstawie wyników dwuletnich badań na psach, otrzymujących dziennie w paszy 0,2 lub od 0,4 do 6,0 mg fonofosu/kg m.c. stwierdzono, że dawka 0,2 mg/kg była dawką nieefektywną. Pozostałe dawki powodowały spadek aktywności cholinoesterazy i wiele objawów z tym związanych. Działanie układowe fonofosu wynika z mechanizmu działania toksycznego, który polega głównie na hamowaniu aktywności esteraz, w tym cholinoesteraz oraz tzw. esterazy neurotoksycznej. Skutkiem zablokowania aktywności cholinoesteraz jest nadczynność układu cholinergicznego. Wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia ustalono na podstawie wyników badań z doświadczenia dwuletniego przeprowadzonego na psach. Otrzymana doświadczalnie wartość NOEL dla psów narażanych na fonofos per os wynosi 0,2 mg/kg/dzień. Wyliczona wartość NDS fonofosu równa 0,1 mg/m³ jest zgodna z wartością obowiązującą w innych państwach. Zaproponowana wartość NDS fonofosu na poziomie 0,1 mg/m³ powinna zapobiegać skutecznie skutkom długotrwałego narażenia na insektycyd (głównie obniżeniu aktywności cholinoesteraz) w warunkach narażenia zawodowego. Brak jest przesłanek do ustalenia wartości NDSCh. Zgodnie z zaleceniami WHO proponuje się ustalić wartość dopuszczalnego stężenia biologicznego, tj. obniżenie aktywności acetylocholinoesterazy w krwinkach czerwonych do poziomu 70% aktywności wyjściowej. Biorąc pod uwagę wchłanialność przez skórę fonofosu, należy oznaczyć związek literami "Sk".

---

Fonofos is a light yellow liquid with a pungent mercaptan-like odour. Fonofos has been used for many years for the control of soil pests of corn and other important field and vegetable crops. Poison by ingestion, skin contact and possibly other routes. Fonofos is an organophosphate cholinesterase inhibitor. Values for the oral LD50 of fonofos in male rats range from 6.8 to 18.5 mg/kg b.w. and in female rats from 3 to 8 mg/kg. Doses of 4.6 to 46 mg/kg of fonofos administered orally to rats in a single dose, elicited rapid appearance of fasciculations, tremors, salivation, and laboured respiration. The acute dermal LD5o for albino rats is 147 mg fonofos/ kg b.w. for albino guinea pigs, it is 278 mg/kg. Application of 0.5 ml of undiluted fonofos to closely clipped intact skin of rabbits caused no dermal irritation, but all animals died within 24 hours. Thus, it is toxic by skin absorption. Basing on the results obtained after exposure of dogs to fonofos per os in dose of 0.2 mg/kg b.w. for two-years, which caused no effect, a concentration 0,1 mg of fonofos/m3 is proposed as a maximum exposure limit (maximum allowable concentration) with a skin notation. At this time, no STEL is recommended until additional toxicological data.