Mapy geomorfologiczne odgrywają kluczową rolę w badaniach nad ukształtowaniem powierzchni Ziemi, procesami geomorfologicznymi i ich zmiennością w modelowaniu tej powierzchni. Są syntezą informacji o rzeźbie terenu, uwzględniając hipsometrię, budowę geologiczną i stosunki hydrograficzne. Ich zastosowanie obejmuje zarówno aspekty naukowe, jak i praktyczne – od analiz geologicznych po planowanie przestrzenne i ochronę środowiska. Początki kartografii geomorfologicznej w Polsce sięgają początku XX wieku, kiedy to powstały pierwsze szczegółowe mapy form powierzchni terenu. Tradycyjnie opierały się one na szczegółowych badaniach terenowych. Współczesny rozwój technologii, takich jak teledetekcja satelitarna, skanowanie laserowe (LiDAR) i systemy informacji geograficznej (GIS), umożliwia bardziej precyzyjne odwzorowanie i analizę cech geomorfologicznych terenu. Cyfrowe mapy geomorfologiczne są obecnie szeroko stosowane w analizach przestrzennych i modelowaniu procesów geodynamicznych. Mapy geomorfologiczne znajdują zastosowanie w różnych dziedzinach nauki i gospodarki. Są używane w geomorfologii do analiz geomorfometrycznych i paleogeograficznych, w geologii do kartowania struktur tektonicznych, a także w hydrologii do oceny zagrożeń powodziowych. W ochronie środowiska pomagają identyfikować obszary podatne na erozję, a w urbanistyce i planowaniu przestrzennym umożliwiają wybór odpowiednich lokalizacji dla inwestycji budowlanych. Są również cennym narzędziem w archeologii, pomagając w lokalizacji dawnego osadnictwa i rekonstrukcji działalności gospodarczej człowieka. Jednym z istotnych zastosowań map geomorfologicznych jest ocena geozagrożeń. Pozwalają one identyfikować obszary narażone na osuwiska, lawiny, powodzie i inne ekstremalne zjawiska. Dzięki temu stanowią podstawę do podejmowania działań prewencyjnych i zarządzania ryzykiem. W ostatnich latach rośnie również zainteresowanie mapami geomorfologicznymi w geoturystyce, gdzie są wykorzystywane do promocji dziedzictwa geologicznego i tworzenia tras turystycznych. Nowoczesne mapy geomorfologiczne, zwłaszcza w wersji cyfrowej, posiadają wiele zalet. Pozwalają na precyzyjne odwzorowanie terenu, analizę w różnych skalach, integrację z innymi danymi geoprzestrzennymi i ich szybką aktualizację. Dzięki technologii GIS można na ich podstawie przeprowadzać zaawansowane analizy przestrzenne, rekonstrukcje paleogeograficzne, modelować zmiany krajobrazu i przewidywać skutki współcześnie aktywnych procesów geomorfologicznych. Analiza literatury geomorfologicznej z bazy Web of Science wskazuje na rosnące zainteresowanie tematyką kartografii geomorfologicznej, szczególnie w kontekście zmian klimatu i zagrożeń naturalnych. Liczba publikacji dotyczących cyfrowych map geomorfologicznych oraz ich zastosowania w ocenie ryzyka geozagrożeń i planowaniu przestrzennym systematycznie wzrasta. Wśród najczęściej cytowanych prac dominują artykuły poświęcone wykorzystaniu metod GIS i teledetekcji w geomorfologii, co podkreśla znaczenie nowoczesnych technologii w tej dziedzinie. Zidentyfikowane trendy wskazują, że przyszły rozwój badań będzie koncentrował się na integracji danych wieloźródłowych oraz wykorzystaniu sztucznej inteligencji w analizie geomorfologicznej. Mapy geomorfologiczne są nie tylko istotnym narzędziem badawczym, ale także mają szerokie zastosowanie praktyczne. Ich rozwój i rosnąca dostępność cyfrowa sprawiają, że są coraz częściej użyteczne w wielu dziedzinach – od nauki po gospodarkę i ochronę środowiska.
Geomorphological maps play a crucial role in studying the Earth’s surface features, geomorphological processes, and their variability in surface modelling. They synthesize information about landforms, incorporating hypsometry, geological structure, and hydrographic conditions. Their applications cover both scientific and practical domains, ranging from geomorphological analyses to spatial planning and environmental protection. The beginnings of geomorphological cartography in Poland date back to the early 20th century when the first detailed maps of landforms were created. Traditionally, these maps were based on detailed field studies. The contemporary development of technologies such as satellite remote sensing, laser scanning (LiDAR), and Geographic Information Systems (GIS) enables more precise representation and analysis of geomorphological features. Digital geomorphological maps are now widely used in spatial analyses and geodynamic process modelling. Geomorphological maps are applied in various scientific disciplines and economic sectors. In geomorphology, they are used for geomorphometric and paleogeographic analyses, in geology for mapping tectonic structures, and in hydrology for assessing flood risks. In environmental protection, they help identify areas prone to erosion, while in urban planning and spatial development, they assist in selecting suitable locations for construction investments. They are also a valuable tool in archaeology, aiding in the identification of ancient settlements and reconstructing human economic activities. One of the crucial applications of geomorphological maps is the assessment of geohazards. They allow the identification of areas at risk of landslides, avalanches, floods, and other extreme events. Consequently, they serve as a foundation for implementing preventive measures and risk management strategies. In recent years, there has been growing interest in geomorphological maps for geotourism, where they are used to promote geoheritage and design tourist routes. Present-day geomorphological maps, particularly in digital form, offer numerous advantages. They allow for precise terrain representation, multi-scale analysis, integration with other geospatial data, and fast updates. Thanks to GIS technology, they facilitate advanced spatial analyses, paleogeographic reconstructions, landscape change modelling, and predictions of the effects of active geomorphological processes. An analysis of geomorphological literature from the Web of Science database indicates increasing interest in geomorphological cartography, particularly in the context of climate change and natural hazards. The number of publications on digital geomorphological maps and their applications in geohazard risk assessment and spatial planning is steadily increasing. The most frequently cited studies focus on the use of GIS and remote sensing methods in geomorphology, highlighting the significance of modern technologies in this field. Identified trends suggest that future research will focus on integrating multi-source data and utilizing artificial intelligence in geomorphological analysis. Geomorphological maps are not only essential research tools but also have broad practical applications. Their development and increasing digital availability make them ever more useful across various fields—from scientific research to economic planning and environmental management.
Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025).
