Rola Stanisława Tomkowicza w rozwoju polskiej teorii i praktyki konserwatorskiej

Praca jest próbą umiejscowienia postaci Stanisława Tomkowicza w kontekście ewolucji polskiej myśli konserwatorskiej. Rozpoczął on działalność na tym polu w latach osiemdziesiątych XIX stulecia, zakończył w trzydziestych XX w. Był świadkiem co najmniej dwóch epok w konserwacji zabytków. Przy naturalnej ewolucji jego poglądów widać jednocześnie zdumiewającą trwałość zapatrywań na podstawowe zasady konserwacji. Od początku naszego stulecia zaczęły się one zdecydowanie różnić od obowiązującej w Europie doktryny. Sprowadzały się do poglądu o prymacie czynnika emocjonalnego nad naukowym w praktyce ochrony zabytków. Podstawą takiej postawy był szacunek dla wartości narodowo-patriotycznych drzemiących w każdym obiekcie zabytkowym. Analiza jego dokonań pozwala sformułować wniosek, iż Tomkowicz był współtwórcą "krakowskiej szkoły konserwacji" jako specyficznego, regionalnego zjawiska, a zarazem prekursorem tendencji znanych później pod pojęciem "polskiej szkoły konserwacji zabytków".Był on zarówno praktykiem, jak i wybitnym teoretykiem w dziedzinie ochrony zabytków. Tam, gdzie nie ograniczały go względy patriotyczne, można sytuować go w czołówce europejskiej progresywnej myśli konserwatorskiej. Świadomie jednak, ulegając emocjom narodowym, w praktyce konserwatorskiej wybrał drogę pośrednią, która zapewniła mu istotne miejsce w rozwoju polskiej konserwacji zabytków.

---

The paper is an attempt to establish the role of Stanisław Tomkowicz in the context of the evolution of the polish conservation ideas. He began his activity in the 1880s and ended in the 1930s. He witnessed at least two epochs in the conservation of monuments. Aside from the natural evolution of his views, a stunning persistence of his basic principles of conservation can be seen. From the beginning of the XX century his principles started to differ from the ones accurate in the rest of Europe. They concluded in the superiority of the emotional factor in the conservation practice over the scientific one. It was based on the respect for the national and patriotic values present in every monument. The analysis of Tomkiewicz's work formulates a conclusion that he was a co-author of "the Kraków school of conservation" as a specific, regional phenomenon, as well as a precursor of the tendency later known as "the Polish school of conservation of monuments".He was an outstanding theorist, but he also practiced his conservation ideas. Apart from where he was restricted by patriotic regards, his work can be placed in the leading position of the European progressive conservation ideas. Consciously, submitting national emotions in the conservation practice, he chose a middle way, which guaranteed him an important place in the evolution of the polish conservation of monuments.