Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego i św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Częstochowie

Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego i św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Częstochowie został zaprojektowany przez krakowskiego architekta Zygmunta Gawlika na jednym ze wzgórz częstochowskich, na terenie robotniczej dzielnicy Ostatni Grosz w latach trzydziestych XX w. i realizowany głównie po II wojnie światowej. Reprezentuje modernizm w architekturze sakralnej. Architekt uzyskał rzadką możliwość doprowadzenia swojego dzieła do końca, zaprojektował zarówno bryłę kościoła, jak i wystrój wnętrza oraz wyposażenie. Bryła kościoła jest masywna, zwarta, prosta, lapidarna, prawdziwie monumentalna w wyglądzie. Bardzo nowoczesna jak na owe czasy. Szczególnej harmonii nadają kościołowi znakomite proporcje i konsekwentna symetria obiektu, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz. Surowość architektury podkreślona jest przez zastosowanie nieotynkowanej cegły, z której wzniesiono kościół oraz szare, betonowe, prefabrykowane elementy, zarówno zakończenia wieży, jak i skromnego fryzu, biegnącego naokoło kościoła, wypełnionego maleńkimi okienkami. Elewacje praktycznie pozbawione są detalu, posiadają zdecydowaną artykulację dzięki monumentalnym pilastrom, dzielącym ściany na pionowe, lekko wklęsłe pasy. Kościół doskonale wpisał się w otoczenie prostych, pozbawionych wyrazu architektonicznego bloków. Z uwagi na wysokie walory architektoniczne kościoła i jego ponadczasową wartość warto, aby wszelkie prace remontowe przy nim, wewnątrz i na zewnątrz, odbywały się pod nadzorem konserwatora zabytków, co nie zawsze ma miejsce współcześnie, ze szkodą dla obiektu.

---

The subject of our study is the architecture of the relatively new, designed in the 1930s and built mainly after the Second World War, St. Anthony's of Padua and St. Therese's of the Child Jesus Church in Częstochowa (Its commonly used name is 'St. Anthony's of Padua Church' and probably most residents of Częstochowa do not know that the saint patron of this church is also St. Therese of the Child Jesus). This church belongs to a relatively small group of structures representing modernism in the sacral architecture, which developed in Poland at the beginning of the 20th century, lasted for quite a short time and was finally interrupted by World War II. It is one of the few churches and at the same time the only one in Częstochowa, which reflects in its pure form the functionalism in the contemporary monumental sacral architecture responding to the liturgical reform movement in the Church that was started just at that time. This reform was to be based on the development of liturgical knowledge as a prayer of the Church and not only as the liturgy understood as a collection of rituals [14, p. 42-43]. Through the created community, it was supposed to influence and enrich spirituality and the sense of a bond leading to the discovery of freedom by participating in the life of the Church. The architecture of new churches and particularly, a new way of the interior formation, was to help in the process of making the right atmosphere suitable for the purpose of understanding the community in such a way. In the new way of experiencing liturgy there was no place for the division of the interior into the nave and aisles, columns or pillars or arranging places with better or worse visibility. In this case, the altar as a central point was to be seen from every place. A participant in the liturgy could by no means be distracted by decorations and ornaments, while each element of the interior had its highly specific functions.