Early to Middle Bathonian ammonites of the families Sphaeroceratidae Buckman and Tulitidae Buckman have been carefully examined. Specimens were collected from fine grained sediments, which belong to Middle Jurassic "Częstochowa Ore-bearing Clay Formation" of the Polish Jura Chain. Usually ammonites were found within sphaerosiderite nodules. Nodules were collected from numerous clay-pits of Częstochowa suburbs, and from underground mines of Włodowice and Zawiercie regions. Single, well preserved specimen of the rare, Early Bathonian genus Praetulites Westermann (P. rugosus sp. nov.) is the only representative of the family Sphaeroceratidae Buckman. It was discovered in iron-ore mine, in Włodowice, and it represents the youngest known evolutionary member of the genus Praetulites. Family Tulitidae Buckman is widely represented among examined ammonites. It consists of representatives of two subfamilies: Tulitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer (genera and subgenera: Tulites Buckman, Rugiferites Buckman, Morrisiceras Buckman and Holzbergia Torrens), and Bullatimorphitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer (genera: Sphaeroptychius Lissajous and Bullatimorphites Buckman). New evaluation of the age of subgenera Tulites and Rugiferites is of special interest. Despite previous opinions about their occurrence only within Tulites subcontractus Zone (Middle Bathonian), they have been found within Lower Bathonian of Włodowice, Rudniki, and vicinity of Częstochowa regions. These subgenera were represented by both: new species, and widely known taxa, characteristic for Middle Bathonian of Western Europe. Other representatives of the subfamilies Tulitinae (Morrisiceras, Holzbergia), and Bullatimorphitinae (Sphaeroptychius, Bullatimorphites) were present mostly within upper parts of Middle Bathonian, which confirms previous observations. State of preservation (as sideritic internal moulds with final growth stages of conchs preserved) allowed in many cases to make existing species’ diagnosis more complete.
Szczegółowym badaniom poddano znaleziska dolno- i środkowobatońskich amonitów, należących do rodzin Sphaeroceratidae Buckman i Tulitidae Buckman, pochodzące z serii osadów mułowcowo-ilastych, wchodzących w skład środkowojurajskiej formacji osadowej Jury Polskiej (Polish Jura Chain) częstochowskich iłów rudonośnych. Amonity występowały najczęściej w sferosyderytach, odsłaniających się w licznych gliniankach na obrzeżach Częstochowy oraz w podziemnych wyrobiskach kopalnianych w rejonie Włodowic i Zawiercia. Rodzinę Sphaeroceratidae Buckman, w tym zespole fauny, charakteryzował jeden, dobrze zachowany, pochodzący z dolnego batonu okaz. Należy on do bardzo rzadko stwierdzanego rodzaju Praetulites Westermann (P. rugosus sp. nov.). Znaleziony w kopalni rud żelaza we Włodowicach reprezentuje najmłodsze, z dotychczas poznanych, ogniwo ewolucyjne rodzaju Praetulites. Rodzina Tulitidae była w badanym zespole amonitów znacznie liczniej reprezentowana. Tworzy ją szereg gatunków, często nowych, należących do rodzajów i podrodzajów: Tulites Buckman, Rugiferites Buckman, Morrisiceras Buckman i Holzbergia Torrens (podrodzina Tulitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer) oraz taksony podrodziny Bullatimorphitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer, na którą składają się gatunki rodzajów Sphaeroptychius Lissajous i Bullatimorphites Buckman. Szczególnie interesująca okazała się ocena wieku znalezionego we Włodowicach i Rudnikach, oraz w bliżej nieokreślonym stanowisku w okolicach Częstochowy, zespołu gatunków z podrodzajów Tulites i Rugiferites. Wbrew dotychczasowym poglądom o ich wyłącznym występowaniu w europejskim środkowym batonie (poziom Tulites subcontractus), znaleziska te odkryte zostały w dolnym batonie. Reprezentowane były zarówno przez nowe gatunki, jak i przez taksony dotychczas uznawane za typowe dla zachodnioeuropejskiego batonu środkowego. Kolejni reprezentanci podrodziny Tulitinae (Morrisiceras, Holzbergia) i Bullatimorphitinae (Sphaeroptychius, Bullatimorphites) zgodnie z dotychczasowymi obserwacjami grupowały się w wyższych odcinkach środkowego batonu. Bardzo dobry na ogół stan ich zachowania (zsyderytyzowane ośródki z końcowymi stadiami wzrostowymi muszli) pozwalał częstokroć uzupełniać dotychczasowe diagnozy gatunkowe.
