Problematyka potencjalnej lokalizacji karpackich grodzisk wczesnośredniowiecznych w oparciu o modelowanie GIS

W studiach nad lokalizacją wczesnośredniowiecznych grodów obszaru górskiego na terenie Polski istnieje ciągle luka poznawcza. Spowodowana jest ona trudnościami z automatycznym wyznaczaniem miejsc istotnych strategicznie, co jest szczególnie ważne do badań geoarcheologicznych. Jednym z wielu niezbadanych terenów pod tym względem są Polskie Karpaty, mające urozmaicony krajobraz, a ponadto sprzyjające warunki strategiczne. Najważniejszym celem niniejszego opracowania jest wskazanie miejsc, gdzie potencjalnie mogłyby znajdować się grody na mapie wczesnośredniowiecznej Polski, dopiero co się tworzącej. Drugim celem jest opracowanie modelu detekcji potencjalnych obiektów archeologicznych oraz określenie czy punkty te korelują z obecnymi grodziskami i w jakim stopniu, a także znalezienie potencjalnych miejsc archeologicznych (na podstawie opracowanego modelu). Za pomocą współczesnych narzędzi GIS, służących do szczegółowych analiz terenów, opracowano algorytm bazujący na Numerycznym Modelu Terenu. Pozawala on na klasyfikację wzgórz, które mogły być wykorzystywane przez wczesnośredniowieczną ludność i tworzącą się w tym czasie monarchię piastowską. Zastosowanie tej klasyfikacji ułatwia rozpoznanie czy lokalizacja danego grodu jest korzystna z powodów topograficznych i może przysłużyć się do poszukiwania nieodkrytych jeszcze konstrukcji tego typu na badanym terenie. Aby sprawdzić warunki lokalizacyjne, wykorzystano analizę widoczności, by znaleźć przykładowe miejsca poza wykorzystaniem strategicznym w przestrzeni, gdzie powinien znajdować się odpowiedni gród (brak okolicznego grodu - brak ochrony), Na przykładzie jednego z potencjalnych grodzisk (Łososina Dolna) zweryfikowano na ile utworzony model sprawdza się w praktyce. Ze względu na to, że jest to teren przygraniczny, logiczne jest, że obfitował w wiele konstrukcji obronnych, a to daje sporo możliwości badawczych w jego obrębie. W rezultacie omawiany, autorski model, ukazujący lokalizacje grodzisk i wzgórz, może być szerzej zastosowany do wielorakich analiz, prowadzonych przez badaczy o różnych specjalizacjach. Opracowany algorytm (po wprowadzeniu pewnych zmian) można będzie wykorzystać również do badania innych, górskich regionów.

---

The research gap is still in studies on the location of Early Medieval hillforts in mountainous areas in Poland. It concerns the difficulties with automatic detection of strategically important places - which are particularly important to geoarchaeological analysis. The most important goal of this study is: to indicate a potential hillfort could be located on the map of Early Medieval Poland. The second goal is: to develop a model of detecting potential archaeological objects and to determine whether these points correlate with current hillforts and the correlation to its extent. After that it's important to find potential archaeological sites based on the developed model. The Polish Carpathians provided a diversified landscape with favourable strategic conditions. For analysis using modern GIS tools, an algorithm was developed based on the Digital Elevation Model, allowing the classification of hills that could have been used by the early medieval population and the Piast Monarchy. The use of this classification makes it easier to recognize whether a given stronghold is in a favourable location for topographic reasons and can be used to search for structures of this type that have not yet been discovered in the field works. Additionally, checking the location conditions and visibility analysis were used to find examples of places outside strategic use in space (lack of protection due to the lack of a nearby hillfort) where an appropriate stronghold should be located. Using the example of one of the potential strongholds (Łososina Dolna), the model was verified to check how well the created model works in practice. In terms of defence, it is a border area, which makes it logical that it was huge in many defensive structures. This opens a lot of research opportunities within this region. As a result, the discussed original model, showing the locations of hillforts and hills, can be more broadly applied to other analysis - conducted by researchers with various specializations. The developed algorithm (after certain changes) can also be used for other mountainous regions.