Utylitaryzm, deontologia i etyka cnót: zbieżne czy przeciwstawne fundamenty etyczne ekonomii?

Ekonomia neoklasyczna oparta jest na klasycznym utylitaryzmie - o wartości czynu (również dotyczącego konsumpcji dóbr) decyduje uzyskiwana z niego użyteczność. Z powodu wyboru tego fundamentu etycznego ekonomia jest często krytykowana. Głosy krytyki płyną m.in. od tych badaczy, którzy preferują etykę cnót. Twierdzą oni, że rynek działa na podstawie instrumentalnej racjonalności i zewnętrznych motywacji, a w rezultacie tracą na znaczeniu te działania, które mają wartość autoteliczną, wynikającą często z wewnętrznych motywacji uczestników gry rynkowej. Zwolennicy etyki cnót uważają, że ekonomia neoklasyczna próbuje unieważnić kategorię cnoty, a przez to uniemożliwia pełne wykorzystanie i rozwój zdolności ludzkich. Systemem etycznym przeciwstawianym często utylitaryzmowi jest deontologia, czyli etyka powinności i zobowiązań. Artykuł próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy konflikt między utylitaryzmem a etyką cnót jest nieunikniony, czy też może jest on jedynie pozorny, gdyż rynek w rzeczywistości premiuje cnotliwe działania. Autor snuje refleksję nad właściwym rozumieniem tych dwóch systemów etycznych i ich rolą w teorii ekonomii.

Neoclassical economics is based on classical utilitarianism - the value of an act (also regarding the consumption of goods) is determined by its utility. Economics is often criticized for this ethical foundation. Critical voices come, among others, from those researchers who prefer virtue ethics. They claim that the market operates on the basis of instrumental rationality and external motivations, and, as a result, actions that have an autotelic value, often resulting from the internal motivations of market players, lose their significance. The advocates of virtue ethics believe that neoclassical economics tries to invalidate the category of virtue, thus preventing a full use and development of human abilities. Another ethical system, often opposed to utilitarianism, is deontology, or ethics of duties and obligations. The article tries to answer the question whether the conflict between utilitarianism and virtue ethics is inevitable or it is only apparent because the market rewards in fact virtuous actions. Also, a reflection on the proper understanding of the two ethical systems mentioned here is offered and their role in economic theory is analysed.