Sprawa cesji Gdańska i Torunia na rzecz Prus podczas obrad Sejmu Czteroletniego

Od czasu pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, w wyniku którego Prusy otrzymały Warmię i województwo malborskie (bez Gdańska i Torunia), jednym z nadrzędnych celów pruskiej polityki zagranicznej było dążenie do tzw. zaokrąglenia granic, poprzez włączenie w skład państwa pruskiego Gdańska, Torunia i części Wielkopolski. W czasie obrad polskiego Sejmu Czteroletniego (6 X 1788 – 29 V 1792) cele te próbowano kilkakrotnie zrealizować w całości lub częściowo, drogą cesji. W historiografii problem ten doczekał się wielu opracowań. W żadnym z nich nie wykorzystano jednak materiałów z Archiwum Sejmu Czteroletniego, które jest niezwykle cennym źródłem do tego zagadnienia. Archiwalia te są przechowywane w zasobie Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Są to materiały kancelarii Sejmu Czteroletniego przemieszczone w 25 tomach. Najważniejszy wśród nich jest rękopiśmienny diariusz sejmu, w którym znajdują się protokoły z sesji zamkniętych dla publiczności, podczas których dyskutowano i ustalano politykę zagraniczną państwa. Najczęściej omawianymi zagadnieniami na tych sesjach były polsko-pruskie stosunki dyplomatyczne i związany z tym problem Gdańska i Torunia. Na forum sejmu sprawa ta dyskutowana była od połowy marca 1790 r. do początku kwietnia 1791 r. W tym czasie polską polityką zagraniczną kierowała Deputacja Interesów Zagranicznych, podejmowanie wiążących decyzji należało jednak do sejmu. W prezentowanym artykule, opierając się na diariuszu rękopiśmiennym, omówiono sesje, na których dyskutowano kwestie ewentualnej cesji Gdańska i Torunia. Przedstawiono także najważniejszych uczestników tych debat, używane przez nich argumenty i podejmowane decyzje. Ukazano także atmosferę obrad i zmieniające się sympatie polityczne w odniesieniu do Prus.

Since the first partition of Poland, whereby Prussia received Warmia and province of Malbork (without the cities of Gdańsk and Toruń), one of the major objective of Prussian foreign policy was striving for the so-called rounding boundaries by incorporating the cities of Gdańsk and Toruń as well as parts of the Greater Poland (Wielkopolska). During the proceedings of the Four-Year Sejm (6th October 1788 – 29th May 1792), these goals were being tried to reach in whole or in part by assignment. In historiography this problem was a subject of many studies. In none of them, however, were used records from the archive of the Greate (Four – Year) Sejm that is an extremely valuable source to this subject. The records are stored at the Central Archives of Historical Records in Warsaw. These are materials of the Chancellery of the Four-Year Sejm in 25 volumes. The most important among them is a handwritten parliament’s diary, which contains the minutes of the sessions closed to the public, during which was discussed and determined the foreign policy of the state. Frequently the topics discussed at those sessions were the Polish-Prussian diplomatic relations and problem of Gdańsk and Toruń. In parliament this issue was discussed since mid-March 1790 up to the beginning of April 1791. At that time, the Polish foreign policy was governed by Deputation of Foreign Interest but binding decisions were taken by the parliament. In this paper, based on the handwritten diary, author presents those sessions, in which were discussed issues of possible assignment of Gdańsk and Toruń cities to Prussia. The article presents the most important participants of the debates, their arguments and decisions. Moreover, it pictures the atmosphere of the proceedings and the changing political sympathies in relation to Prussia.