Z dziejów miasta klasztornego Wąchocka w średniowieczu i okresie wczesnonowożytnym: warstwa źródłowa i interpretacje historyczne

Zagadnienie początków miasta klasztornego Wąchocka obecne jest w polskiej historiografii od lat 30. XX w. Wciąż nie rozstrzygnięto jednak wszystkich wątpliwości związanych z lokacją miasta, zwłaszcza w relacji klasztor/pan feudalny, a procesy osadnicze zachodzące w bezpośrednim jego sąsiedztwie, które doprowadziły ostatecznie do lokacji miejskiej i faktycznego powstania organizmu miejskiego. W tekście przedstawiono dotychczasowe interpretacje źródeł pisanych związanych z lokacją wsi i miast w dobrach cystersów z Wąchocka na tle ich ogólnego rozwoju gospodarczego, wskazano na te fakty, które mogły wpływać stymulująco bądź hamująco na osadnictwo i zagospodarowanie tychże dóbr oraz postawiono uzasadnioną źródłowo hipotezę, iż nie da się datować faktycznych początków miasta Wąchocka wcześniej jak I poł XV w. Tekst jest przyczynkiem do trwającej od lat dyskusji nad powszechnym w tej części Europy zjawiskiem małych i średnich miast w krajobrazie gospodarczym średniowiecza, i okresu wczesnonowożytnego.

The question of the beginnings of the monastery town of Wąchock has been pre-sent in Polish historiography since the 1930s. All the doubts concerning the location of the town have not been settled yet, especially those connected with the relation monastery/feudal master and the settlement processes in its direct vicinity, which led to town location and the development of the urban organism. The text presents the existing interpretations of the written sources connected with the location of villages and towns in Cistercian domains on the background of their general economic devel-opment and points out the facts which could have stimulated or inhibited settlement and land use. It also poses a hypothesis, well grounded in sources, that the actual beginnings of Wąchock cannot be dated earlier than the first half of the 15th century. The text constitutes a contribution to a long lasting discussion about a widespread phenomenon in this part of Europe of small and average sized towns in the economic landscape of the Middle Ages and the early modern period.