Kontakty językowe w przedhistorycznej Europie środkowo-wschodniej

Proces rozpadu prajęzyka na dialekty indoeuropejskie odbywał się drogą falową. Najpierw oderwały się od wspólnoty praindoeuropejskiej dialekty peryferyjne – greka, italskie, celtyckie, germańskie (oraz odkryte w XX w. języki tocharski i hetycki), zachowujące na ogół stan pierwotny. Natomiast dawne centrum, z którego rozwinęły się języki bałto-słowiańskie, indo-irańskie, ormiański i albański (i spokrewnione z nim antyczne języki Bałkanów), dokonywało kolejnych innowacji, zmieniając m.in. praindoeurpejskie spółgłoski palato-welarne w odpowiednie spiranty. Stąd nazwa języki „satemowe” od liczebnika ‘sto’ awest. satəm oraz języki „kentumowe” od łac. centum [kentum] < pie. *kMtom. Podziałowi temu przeciwstawiają się mniej wyraźne, ale jak się zdaje wcześniejsze, różnice między na ogół zachowawczą grupą południową oraz raczej innowacyjną północną, z której wyodrębniły się języki bałto-słowiańskie i związany z nimi albański oraz oddziałująca na słowiańskie łacina bałkańska. Natomiast języki germańskie wpływały nie tylko na słowiańskie, mniej bałtyckie i pobliskie ugrofińskie, które wcześniej weszły w kontakt w bałto-słowiańskimi, a przed nimi z irańskimi. Te ostatnie, nie licząc starych nawiązań, oddziałały na słowiańskie, w których odnajdujemy nieliczne zapożyczenia ałtajskie. Wymienione tu związki gentyczne i wtórne kontakty, widoczne są zarówno w podobieństwie systemów gramatycznych, jak też w słownictwie odziedziczonym i zapożyczonym, którego semantyka rzuca pewne światło na charakter i miejsce tych kontaków.

Even if we assume that Proto-Indo-European was originally a homogeneous language, it seems highly probable that before the disintegration of the Indo-European community the proto-language had been dialectally differentiated. It is generally assumed that the most decisive change in the Indo-Euro pean community was its division into central “satem” and peripheral “kentum” areas. Older and more profound differences seem to be those between the northern and southern areas. The dialects from which the Germanic and Balto-Slavic languages arose formed the centre of the northern group, whereas those from which later the Greek, Armenian, and Indo-Iranian languages were derived formed the centre of the southern area. Between these poles oscillated the dialects which showed certain individual features of both groups but which did not explicitly belong to either of them. From among these, the Albanian language and in some respects the Celtic languages approached the northern area. The mutual disintegration and the subsequent reintegration of the Indo-European dialectal communities led to the formation of separate languages and more compact communities (such as Balto-Slavic) of closely related languages. Apart from these compact communities, secondary contacts between the separate languages in prehistoric East-Central Europe have to be taken into account. In need of a discussion are the mutual relations between: Balto-Slavic, Germanic, Albanian, Iranian, Finno-Ugric and Altaic.