„In partibus infidelium”, czyli poetyka pejzażu wewnętrznego. Stanisław Antoni Mueller a kontekst schulzowski

W niniejszym artykule podjęto próbę analizy fragmentu powieści „Henryk Flis” najbardziej reprezentatywnego dla poetyki prozy lirycznej Stanisława Antoniego Muellera. W toku wywodu wskazano liczne podobieństwa między modernistyczno-symbolistycznym językiem Brunona Schulza a koncepcją Muellerowską. Mueller, wykorzystując topikę romantycznej przestrzeni krajobrazu wewnętrznego, tworzy na płaszczyźnie fabularnej obraz wspomnienia z dzieciństwa, który, odwołując się do łacińskiego terminu „in partibus infidelium”, nazwano „prowincjami niewiernymi”. Konstytutywne dla dynamizacji całostek wyobrażeniowych okazały się przede wszystkim: topos „świata na opak”, farysowski motyw pędu, zabieg teatralizacji i ironizacji, jak również motyw potopu jako transpozycja prywatnej katastrofy semantycznej. Nieustanną fluktuację ulirycznionej przestrzeni uznano za istotny element kreacji bohatera, który jest ironistą w rozumieniu Kierkegaarda, melancholikiem (poprzez kontaminację motywów akwatycznych przypisywanych topice saturnijskiej), a także schulzowskim dzieckiem-kreatorem (demiurgiem). Jednakże należy mieć świadomość, że na poziomie globalnym narracja Muellera jest jedynie „inkrustowana” fragmentami poetyckimi. Są one natomiast cechą immanentną twórczości Schulza w ogóle.

The article attempts to analyse a fragment of the novel “Henryk Flis,” most representative of Stanisław Antoni Mueller’s lyrical prose. In the line of reasoning, it points at numerous similarities between Bruno Schulz’s modernist-symbolic language and Mueller’s conception. Exploiting the romantic topoi of romantic space of internal landscape, on the level of fiction Mueller composes an image of childhood memory which, referring to the Latin term “in partibus infidelium”, is called ‘in the regions of infidels.’ Essential for the dynamics of the entirety of images are first and foremost the topos of “world-gone-awry,” daredevil concept of speed, theatricalisation and ironisation, as well as the motive of deluge seen as a transposition of private semantic catastrophe. A constant fluctuation of lyricised space is treated as a crucial component of the protagonist creation who is an ironist in Kierkegaard’s view, a melancholic (in that it contaminates aquatic motifs ascribed to the topos of Saturnalia), as well as Schulzean child-creator (demiurge). It must, however, be borne in mind that on the global level Mueller’s narration is merely incrusted with poetic fragments. They are an immanent feature of Schulz’s creativity in general.