Polska międzywojenna myśl socjalistyczna wobec Marksa i marksizmu. Główne wątki recepcji tradycji marksistowskiej w publicystyce i programach PPS (1918–1939)

This article attempts to present the main elements of Poland’s interwar Socialist interpretation of Marxism and its theoretical heritage. The Polish Socialist Party (PPS) in the interwar period was a rather pragmatic party, but had defined itself as strictly Marxist. In the view of party leaders, the core of Marxism was the theory of historical materialism which they considered as a theory explaining the process of social change. They interpreted Marxism in a scientistic way as the best method of social research, devoid of ontological theses and claims; they were convinced that philosophical materialism is not an integral part of Marxism. Poland’s interwar Socialist interpretation of Marx’s heritage was not highly sophisticated; this was typical of the party members of the Labour and Socialist International (Sozialistische Arbeiter-Internationale). The main theoretical authorities for Polish socialists were at that time Karl Kautsky, Otto Bauer, Max Adler. The type of Marxism represented by these thinkers was an important source of the Polish Socialist Party’s political thought in the interwar period.

Polska Partia Socjalistyczna była jedną z najpoważniejszych sił politycznych II Rzeczypospolitej. Stanowiła integralną część systemu politycznego państwa, wobec tego w taktyce postępowania jej liderów pierwiastki pragmatyczne dominowały nad wiernością wobec ideologicznej ortodoksji. PPS definiowała się jako partia marksistowska. W opinii polskich socjalistów rdzeniem marksizmu była teoria materializmu historycznego, traktowana jako metoda badawcza służąca przede wszystkim do wyjaśniania procesu zmiany społecznej. Ich interpretacja marksizmu była w specyficzny sposób scjentystyczna. Zdaniem polskich socjalistów, filozoficzny materializm nie stanowił integralnej części marksizmu. Ten sposób interpretacji tradycji marksistowskiej był dość typowy dla partii zrzeszonych wówczas w Socjalistycznej Międzynarodówce Robotniczej (Sozialistische Arbeiter-Internationale). W środowisku pepeesowskim najwyżej ceniono takich teoretyków, jak Karl Kautsky, Otto Bauer, Max Adler i in. Zaczerpnięte od nich koncepcje stanowiły istotny element myśli politycznej międzywojennej PPS.